فرودگاه های جایگزین

نویسنده : دنیا مصلی نژاد 

مقدمه:

در صنعت هوانوردی، ایمنی و برنامه‌ریزی دقیق، از ارکان اصلی عملیات پروازی به‌شمار می‌روند. یکی از مهم‌ترین بخش‌های این برنامه‌ریزی، تعیین فرودگاه جایگزین (Alternate Airport) برای پروازهاست. فرودگاه جایگزین، فرودگاهی است که در صورت عدم امکان فرود در فرودگاه مقصد به دلایل مختلفی همچون شرایط نامساعد جوی، اشکالات فنی، یا محدودیت‌های عملیاتی، به‌عنوان مقصد دوم مورد استفاده قرار می‌گیرد. انتخاب صحیح فرودگاه جایگزین، نقشی حیاتی در تضمین ایمنی پرواز و مدیریت بحران ایفا می‌کند. این موضوع نه تنها از منظر عملیاتی اهمیت دارد، بلکه از جنبه‌های مقررات هوانوردی و الزامات سازمان‌های بین‌المللی مانند ایکائو (ICAO) و ایسا (EASA) نیز مورد توجه قرار گرفته است.

فرودگاه جایگزین چیست؟

فرودگاه جایگزین (Alternate Airport) به فرودگاهی اطلاق می‌شود که در صورت عدم امکان فرود هواپیما در فرودگاه مقصد برنامه‌ریزی‌شده، برای ادامه پرواز و فرود اضطراری در نظر گرفته می‌شود. این موضوع یکی از عناصر کلیدی در برنامه‌ریزی پرواز است و در اسناد رسمی پرواز (مانند Flight Plan) ثبت می‌شود.

چرا به فرودگاه جایگزین نیاز داریم؟

در طول یک پرواز، ممکن است شرایطی پیش بیاید که فرود در مقصد اصلی ممکن نباشد. این شرایط ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• شرایط نامساعد جوی در مقصد (مانند مه شدید، طوفان، دید کم(

• بسته شدن باند فرود به دلایل فنی یا امنیتی

• ترافیک هوایی زیاد یا ازدحام در فضای هوایی فرودگاه مقصد

• مشکلات فنی هواپیما که نیاز به فرود فوری دارد

• وضعیت اضطراری پزشکی یا سایر بحران‌های پیش‌بینی‌نشده

در این شرایط، هواپیما باید به یک فرودگاه جایگزین تغییر مسیر دهد تا ایمنی مسافران و خدمه حفظ شود.

انواع فرودگاه‌های جایگزین

در هوانوردی، چند نوع فرودگاه جایگزین تعریف می‌شود:

1. فرودگاه جایگزین خروج (Takeoff Alternate)

در صورتی استفاده می‌شود که هواپیما پس از برخاستن نتواند به فرودگاه مبدأ برگردد (مثلاً به‌دلیل نقص فنی).

2. فرودگاه جایگزین مقصد (Destination Alternate)

در صورت ناممکن بودن فرود در مقصد اصلی، از این فرودگاه استفاده می‌شود.

3. فرودگاه جایگزین مسیر (En-route Alternate)

در مسیر پرواز، فرودگاه‌هایی مشخص می‌شوند که در صورت بروز مشکل، امکان فرود اضطراری فراهم باشد (ویژه پروازهای بلندمدت، مانند پروازهای اقیانوسی یا Polar Routes).)

معیارهای انتخاب فرودگاه جایگزین

برای انتخاب فرودگاه جایگزین، عوامل مختلفی در نظر گرفته می‌شود:

• فاصله مناسب از مقصد یا مسیر پرواز

• شرایط جوی مناسب

• طول باند مناسب برای نوع هواپیما

• امکانات فنی و امدادی فرودگاه

• سطح خدمات و تجهیزات ناوبری

• محدودیت‌های قانونی و مقررات کشوری

اهمیت در مقررات هوانوردی

سازمان‌هایی مانند ایکائو (ICAO) و EASA و همچنین سازمان هواپیمایی کشوری ایران، در قوانین و دستورالعمل‌های خود، وجود فرودگاه جایگزین را در برخی شرایط اجباری دانسته‌اند. برای مثال، در پروازهای IFR (پرواز با استفاده از ابزار دقیق)، معمولاً تعیین حداقل یک فرودگاه جایگزین الزامی است، مگر در موارد خاص

 جمع‌بندی

فرودگاه جایگزین یکی از مهم‌ترین اجزای برنامه‌ریزی پرواز در صنعت هوانوردی است که نقش کلیدی در افزایش ایمنی پرواز، مدیریت بحران و کاهش ریسک‌های پروازی ایفا می‌کند. این فرودگاه‌ها برای مواقعی در نظر گرفته می‌شوند که به دلایل مختلف مانند شرایط بد جوی، مشکلات فنی یا ترافیک هوایی، فرود در فرودگاه مقصد ممکن نباشد.

با انتخاب دقیق و اصولی فرودگاه‌های جایگزین (در مراحل برخاست، مسیر و مقصد)، خطوط هوایی و خلبانان می‌توانند آمادگی کامل برای مقابله با شرایط غیرمنتظره را داشته باشند. همچنین وجود فرودگاه جایگزین، از الزامات قانونی در بسیاری از پروازها به‌ویژه در مسیرهای بین‌المللی و پروازهای IFR است.

بنابراین، فرودگاه جایگزین نه‌تنها یک ضرورت فنی، بلکه بخشی حیاتی از ایمنی پرواز به شمار می‌آید