رادار هواپیماهای جنگنده

نویسنده: علیرضا مختاری 

در این مقاله تصمیم داریم  درباره خواندن اسکوپ رادار جنگنده و همچنین نحوه انجام قفل برروی هدف توسط رادار را تا حدودی با یکدیگر بررسی کنیم.رادار جنگنده از دو حالت یا Mode اصلی تشکیل شده یکی حالت جستجو و دیگری مسیر یا همون Trackدر حالت جستجو رادار موج های رادیویی و به صورت الگوی زیگزاگی در آسمان منتشر میکند و زمانی که این امواج بر اثر برخورد با یک شی بازگشت داده شدند در اسکوپ رادار کابین نمایش داده می شود در حالت جستجو سیگنال هیچ هواپیمایی به طور خاص ردیابی نمی شود.تصویر زیر نمایشی از اسکوپ رادار جنگنده F 16 می باشد که در حالت جستجو قرار دارد.

هر نقطه سفیدی که در تصویر میبینید یک بازگشت راداری است و  چون در این حالت رادار فقط جستجو انجام می دهند نه اسکن به همین منظور هیچ اطلاعات دیگری از اهداف نمایش داده شده نداریم اما رادار با استفاده از میزان تغییرات داپلر یا همان اثر داپلر میتواند  به ما بگوید  که اهدافی که نمایش داده شده اند چقدر سرعت دارند یا با چه سرعتی از ما دور می شوند یا به سمت ما می آیند.زمانی که هدف وارد محدوده اصلی رادار شد این امکان را به خلبان میدهد که از حالت Track استفاده کند . برای ققل کردن روی هدف. در این حالت رادار تمام انرژی خود را صرف تمرکز بروی یک هدف خاص می کند. چون در این زمان رادار در حال مسیریابی تارگت می باشد .زمانی که امواج برگشتی به رادار برسند رادار این توانایی را دارد که اطلاعات بسیار بیشتری نسبت به حالت جستجو به خلبان بدهد.تصویر زیر کنترل آتش یا اسکوپ رادار جنگنده اف16 زمان قفل کردن بروی یک هدف را نشان می دهد.

 ما از همان قسمت  بالای اسکوپ رادار  اطلاعات زیادی نسبت به تارگت خودمان به دست آوردیم از قبیل:

• زوایه هدف 160 درجه به سمت چپ می باشد ( زاویه دماغه هواپیما تارگت نسبت به دماغه هواپیما ما)
• هدینگ 190 درجه
• سرعت 450 نات
• میزان سرعت نزدیک شدن به هدف 828 نات

با این اطلاعات خلبان تصور بهتری نسبت به اینکه هواپیما هدف در حال انجام چه کاری هست به دست می آورد.در تصویر بالا هدفی که دور آن دایره کشیده شده است توسط رادار قفل شده و دو هدف بعدی که مربع زرد رنگ هستند در حال مسیریابی یا حالت Track می باشند و دو مربع سفید رنگ هم بازتاب های رادار هستند.زمانی که رادار در حالت SAM تنظیم شود هر دو حالت مسیریابی و اسکن و ترکیب می کند و به خلبان اجازه می دهد که یک یا چند هدف مورد توجه و مسیریابی کند زمانی که نمیخواهد اهداف مورد نظر خودش و از دست بدهد.

در واقع خلبان میتواند تمام قدرت رادرا و متمرکز برروی یک هدف بکند یا قدرت رادار و در حالت ضعیف تر به کل آسمان ارسال کند.در تصویر بالا دو تا خط عمودی و وسط صفحه رادار میبینید این دو خط محدودیت زاویه های اسکن می باشند در حالت رادار داره میگه که من از هر دو حالت مسیریابی و اسکن استفاده می کنم ولی در حال حاضر فقط میتونم اشیایی که تا 40 درجه جلوی من قرار دارند و نمایش بدم نه 60درجه که در حالت عادی هست.

نکته مهم که باید به آن توجه کرد این است که  که قفل راداری فقط برای زمان شلیک موشک نیست در واقع خلبان روی هدف قفل انجام می دهد که به جزییات هدف پی ببرد در غیر اینصورت باید از محاسبات تقریبی خودش استفاده بکند همچنین زمانی که خلبان برروی هدفی قفل راداری انجام می دهد خلبان هدف از این قفل آگاه می شود.برای مثال بیشتر بیاید به نمایشگر سربالا یا HUD یا همون هاد جنگنده اف16 نگاه کنیم که عمل قفل راداری انجام شده است.

دایره کوچکی که لیبل bullets at target range برای آن نوشته شده است توسط خلبان اف16 نقطه مرگ خوانده میشود . در واقع اون نقطه نشان دهنده مکانی هست که اگر همین حالا خلبان از توپ ولکان جنگنده شلیک کند گلوله به آن نقطه میرسد.اما اگر نخواستیم هدف از وجود ما آگاه بشود و قفل راداری انجام ندادیم HUD به شکل زیر دیده می شود.

میبینید که نقطه مرگ وجود ندارد اما شکلی شبیه به قیف داریم که نشان دهنده مسیری هست که اگر شلیک کنید گلوله توپ طی می کند. عرض قیف هم برابر هست با عرض تو سر بالا هواپیما که از پیش تعیین شده است. پس اگر روی هدف قفلی انجام نشده باشد اما بدونیم که مثلا عرض دو بال هدف حدود 35پا هست میتوانیم در مسیر قیف که نشان داده میشود پرواز کنیم تا به عرض برابر 35 پا برسیم.

برای شلیک موشک های حرارتی خلبان نیازی به انجام قفل رادری ندارد و سر جستجوگر موشک به دنبال منبع گرما در آسمان میگردد. اما موشک های رادری, این موشک ها به دو دسته اکتیو و پسیو تقسیم می شوند.موشک های پسیو نیاز به قفل راداری دارند چون از رادار پرنده مادر برای هدایت استفاده می کنند. اما موشک های اکتیو دارای یک رادار بصورت OnBoard هستند اما با این حال این دسته از موشک ها باز هم برای شلیک نیاز به قفل راداری پرنده مادر در ابتدا دارند اما بعد از شلیک به سمت هدف از پرنده مادر بی نیاز می شوند و از رادار خود موشک استفاده می کنند.

بالاتر گفتیم که هواپیمایی که برروی آن قفل انجام می شود از این کار با خبر می شود. هر هواپیما میتونه بصورت 360 درجه به سیگنال های دریافتی رادیویی گوش دهد و از قفل راداری بروی خودش اطلاع پیدا کند به این کار RWR می گویند.شکل زیر یک RWR استاندارد و نشون میده که بصورت 360 درجه می باشد برخلاف حالت های اسکن رادار که فقط 60 درجه جلوی هواپیما و پوشش می دهد.

در تصویر بالا میبینم که RWR جنگنده اف15 و در موقعیت ساعت 7 شناسایی کرده است همچنین در ساعت های 1 و 12 دو سایت موشکی زمین به هوا SAM را نیز دارد.یکی از قابلیت های RWR تبدیل امواج به صوت می باشد به این صورت که هر زمان سیگنالی دریافت کند آن را به صوت تبدیل کرده و برای خلبان پخش می کند به دلیل اینکه هر رادار سیگنال صوتی متفاوتی دارد خلبان یاد میگیرد که از طریق تن صدا تفاوت سیگنال های دریافتی را متوجه شود.

خلبان با استفاده از این صدا ها می تواند متوجه شود که رادار در حال انجام چه کاری هست اگر این صدا بصورت لحظه ای پخش شود خلبان متوجه می شود که رادار هواپیمایی که باعث ایجاد این صدا هست در حالت جستجو می باشد اگر صدا به طور مداوم پخش شود خلبان متوجه می شود مورد قفل راداری قرار گرفته است همچنین رادار می تواند اطلاع دهد که موشک از نوع اکتیو هست یا خیر و زمانی که شلیک انجام گیر این صدای بوغ با نزدیک تر شدن موشک مداوم سریعتر شده تا خلبان و متوجه و فاصله موشک با هواپیما بکند.خب حالا بریم سراغ اسکوپ رادار اف14 تامکت که در حالت TWS قرار دارد. TWS همان ترکیب هر دو حالت اسکن و مسیریابی می باشد.

تصویر مربوط به نمایشگر اطلاعات تاکتیکی(TID)یا همان اسکوپ راداری هواپیمای اف-14 تامکت تعبیه شده در کابین عقب اف-14 می باشد.طبق اطلاعات نمایش داده شده در تصویر می توان دریافت که رادار در حالت TWS قرار دارد و سه هدف یکی به عنوان خودی و دو هدف به عنوان دشمن در صفحه راداری قابل مشاهده است.اندیکشن هایی که دم مورب شکلی داشته به عنوان دشمن بوده و اولی در فاصله 80 مایلی و دومی در فاصله ای حدود 100 مایلی از تامکت قرار دارد.

اندیکشن که علامت ضربدر بر روی آن بوده و در قسمت بالاتر و سمت راست قرار داده هواپیمای خودی بوده و در فاصله ای حدود 120 مایلی از تامکت قرار دارد و علامت ضربدر به این معنا است که این هدف خودی می باشد و نباید به سمت ان موشک شلیک گردد.عبارت ECM در پایین سمت چپ صفحه به این معناست که سامانه ضد عمل الکترونیک ALQ-100 در تست دچار مشکل شده و باید مجددا بررسی گردد.همچنین مثلث وارونه در سمت چپ بالای صفحه نشان دهنده پایگاه اصلی(Hoome Base) بوده و در فاصله 146.7 ناتیکال مایلی از تامکت واقع شده است و فاصله زمانی تا آن 30:33 می باشد.عبارت C9 در سمت چپ و پایین صفحه به این معناست که درجه رادار در سمت چپ و ساعت9 دیده می شود. که از +2 درجه +59 درجه در حال مشاهده اطراف خود می باشد.عبارت IN نیز نشان دهنده استفاده از سیستم INS می باشد.هر کدام از خطوط بریده شده نیز نشانگر 20 ناتیکال می باشد.