هواپیمای گشت دریایی و ضد زیر دریایی P-3

نویسنده : آرسس رخش 

در ماه اوت سال 1957 نیروی دریایی امریکا به یک هواپیما گشت دریایی و ضد زیر دریایی برای جایگزینی با  هواپیما گشت دریایی پی 2 نپتون اعلام نیاز کرد .از انجایی که نیروی دریایی به یک طرح که به سرعت وارد خدمت شود نیاز داشت  و در هزینه ها نیز صرفه جویی شود از این رو لاکهید به نیروی دریایی پیشنهاد داد با تغییر هواپیمای  تجاری ال188 الکترا دست به توسعه یک گشت دریایی جدید بزند. در ان زمان خود ال 188 الکترا در مرحله توسعه بود. یک سال بعد نیروی دریایی لاکهید را برنده رقابت اعلام کرد .

اولین پیش نمونه وای پی 3 (YP-3) در 19 اوت سال 1958 اولین پرواز خود را انجام داد. وای پی 3  با وجود فلسفه طراحی متفاوت نسبت به الکترا ولی شبیه ان بود ،همانند الکترا یک هواپیما چهار موتوره با چهار موتور توربوپراپ و بالی در پایین بدنه بود.

وای پی 3 دارای بدنه ای کشیده تر از الکترا بود(2.1 متر بیشتر)  که از دهلیز جنگ افزاری داخلی استفاده میکرد. هواپیما دارای کشیده گی در انتهای بدنه برای جا دادن سامانه کاونده الکترو مغناتیس بود و از چهار موتور توربوپراپ الیسون تی 56  بهره میبرد که البته با موتور سی 130 هرکولس که ان نیز توسعه یافته در لاکهید بود مشابه بود و با موتور الکترا  فرق داشت.

الکترا برادار بزرگتر  پی3 دارای  بیشترین سرعت 721 کیلومتر در ساعت بود که در زمان خود یکی از سریعترین توربوپراپ های غیر نظامی جهان بود ولی بلافاصله بعد از ورود به خدمت چهار حادثه سقوط که سه بار متلاشی شدن در اسمان داشت را تجربه  کرد. بعد از بررسی معلوم شد که خلبان باید سرعت کروز را به 580 کیلومتر در ساعت کاهش دهند. این مسئله باعث بدبینی به پی 3 نیز شد که در ان زمان  در حال تست بود زیرا یکی از دلایل انتخاب ان سرعت بالای ان بود.

ولی سرانجام لاکهید بر مشکلات الکترا و وای پی 3 پیروز  امد و در سال 1962 هواپیمای جدید با نام پی 3 اوریون وارد خدمت شد(  Lockheed P-3 Orion ).

اولین نسخه  عملیاتی اورین پی 3 ای است . پی 3 هواپیمای است با بدنه الومینومی که دارای 11 خدمه است.این 11 خدمه شامل خلبان و کمک خلبان، مهندس پرواز، و نه خدمه دیگر مسئول استفاده از رادار، سامانه های مختلف ضد زیر دریایی و تسلیحات  است

  هواپیما دارای بدنه ای کشیده است که در پشت کابین  خلبان تا میانه بدنه جایگاه خدمه تجهیزات الکترونیکی است و در انتهای هواپیما محل قرار گیری تجهیزات استراحت و اشپزخانه قرار دارد.  مخازن سوخت تنها در درون بالها قرار دارد و در نسخه های بی و سی دارای جایگاه  حمل سلاح در زیر بال است

هواپیما دارای سه ارابه فرود است که تمامی انها دو چرخ است و دو ارابه فرود عقبی در درون غلافی زیر نزدیک ترین موتور به بدنه جمع میشود. هواپیما از  چهار موتور توربوپراپ الیسون تی 54 – ای 10  نیروی میگرفت که دارای قدرت 4300 اسب بخار  است. موتور الیسون تی 56 کاربرد بسیار دارد و در زمان خود در بین توربوپراپ ها به دلیل هزینه کم و مصرف مناسب بسیار مشهور است . این موتور بر روی ایی-2 ،  جی-2 ، سی130 و پی3 اوریون نصب شد

هواپیما در دماغه دارای یک رادار جستجو بود که البته تنها جلوی هواپیما را پوشش میداد   و همچنین در قسمت انتهای  هواپیما دارای یک کاونده الکترومغناطیس برای کشف زیر دریایهای شناور  در درون اب بود. این کاونده هر گونه به هم ریختگی در امواج اکترومغناطیس  زمین  که در واقع توسط بدنه فلزی زیر دریایی ایجاد میدش را کشف میکرد.

از دیگر تجهیزات  کشف زیر دریایی میتوان به  سانبوی (سونار هواپرتاب) برای کشف زیر دریایی ها به صورت  فعال و غیر فعال است که در یک خشاب در زیر بدنه هواپیما لود شده و با چتر از هواپیما پرتاب میشود.سانبو ها غیر قابل بازیابی هستند و بعد از قرار گرفت روی اب صدای زیر اب را با امواج رادیویی برای هواپیما ارسال میکنند

دارای یک دهلیز داخلی در قسمت جلوی هواپیما بود (از بال به جلو) که میتوانست  انواع اژدر ها و خرج های انفجاری زیر اب را حمل و پرتاب کند. در نسخه ای و بی توان حمل موشک ضد کشتی نداشت و توان ضد کشتی از این رو وجود نداشت.

بعد از پی-3 ای نسخه پی-3 بی توسعه یافت که دارای موتور قویتر تی 56-ای14  بود ولی دارای همان رادار نسخه قبلی ولی رایانه جدیدتر بود و دارای سه جایگاه خارجی در زیر بال(قسمت انتهای بال) بود.

ولی اصلیترین نسخه پی-3 نسخه سی بود که هنوز به صورت گسترده ای در خدمت است

این نمونه مجهز به موتور الیسون تی 56- ای 14 با توان 4600 اس بخار  بود (که در پی-3 بی هم استفاده شده بود)و از سامانه کاونده  الکترومغناطیسی  جدید و رایانه چند ماموریتی  پیشرفته برخوردار بود. این نمونه به غیر از  داشتن جایگاه های تسلیحاتی زیر بال دارای چهار جایگاه خارجی زیر بدنه است.این نسخه در سال 1969 وارد خدمت شد ولی طی 40 سال بارها مورد بازسازی قرار گرفت.

این نسخه در اولین نمونه تولید دارای  رادار ای پی اس 80 بود که در نسخه های قبلی نیز نصب شده بودند(برای کشف اهداف دریایی ) و از سامانه شناسایی  دوست از دشمن ای پی ایکس 72 بهره می برد ولی بعدها طی ارتقائات این مدل  سامانه های ای پی ایکس 76 و 123 جای ان نصب شد.دارای هشدار دهنده رادری ای ال ار 66 بود ولی در میانه دهه1970  طی ارتقا بلاک 3 به نسخه ای ال ار 95 ارتقا یافت

تمامی مدلها توان پرتاب  سانبوی  ای ار ار 78 را دارد ولی در ارتقائات مختلف این سانبوی دارای  پردازنده های قویتر برای تفکیک   بهتر تجهیز شد. همچنین این نسخه  از کاونده الکترومغناطیس ای ال کیو 81  در قسمت انتهای هواپیما بهره میبرد

تنها چند سال از ورود به خدمت پی 3 سی در نیروی دریایی امریکا  گذشته بود که در سال 1975 دست به ارتقا این نسخه   در خط تولید با نام بلوک 1 زده شد. این نسخه دارای نمایشگر های جدید  با نرم افزاری های  جدید بود  و 31 فروند از ان ساخته شد . یک سال  بعد ارتقا دیگری با نام  بلوک 2 انجام شد  که دارای یک  حسگر فروسرخ  بود و 44 فروند از ان ساخته شد . در این میان پی3 سی بلاک 2.5 نیز با سامانه ناوبری جدید ساخته شد که 24 فروند نسخه بلاک2 به این مدل ارتقا یافتند .بلوک 3 در سال 1984 وارد خدمت شد که شامل توان هدایت موشک ضد کشتی هارپون بود. این نسخه دارای رادار ای پی اس 115 بود که توان داده اطلاعات لازم برای هدایت موشک هارپون را داشت. نسخه های قبلی پی 3 سی دارای رادار ای پی اس 80 بودند که برخی نیز با  ارتقا به ای پی اس 80 ای توان حمل هارپون را یافتند. دست کم میتوانست در جایگاه های خارجی هشت موشک هارپون حمل کند. 50 فروند از این مدل تولید شد و برخی بلاک2 ها نیز به این نسخه  ارتقا یافتند

در دهه 1990 پی 3 سی در خدمت  به بلاک 4 ارتقا یافت که شامل  نصب رادار ای پی اس 137 بود. این رادار دارای حالت روزنه ساختگی  (SAR) بود و  توان نقشه برداری از سطح زمین  را برای شناسایی راداری را داشت. این نسخه دارای نمایشگر های رنگی قابل برنامه ریز برای اپراتور ها بود و از رایانه  کامل جدید بهره می برد.

نسخه دیگر P-3AIP بود که نسخه  با توان حملات بر ضد اهداف زمینی  بود.این نسخه دارای گیرنده هشدار  دهنده ای ال ار 47 و 66 بود و از پرتاب کننده شراره ای ال ایی 47 برای مقابله با موشک های فروسرخ بهره می برد ، یک سامانه اپتیکی برای تشخیص چشمی هدف بود که در اواخر دهه 1990 با  یک دوربین اپتیک دید حرارتی در زیر دماغه تعویض شد  و همچین سامانه ناوبری بر مبنای جی پی اس داشت .این نسخه  توان حمل موشک ماوریک و در زیر بالچه های زیر بال و همچنین بمب های خوشه ای مارک 20 در زیر بال  ویا بمب های سقوط ازاد را در درون دهلیز داخلی  را دارد

پی3 جی: نسخه  در خدمت ارتش ژاپن

پی3کا: در میانه دهه 1960 دست کم پنج فروند فروند پی3 بی بعد از ارتقا به نسخه پی3 کا ارتقا یافتند و به نیوزلند تحویل داده شد . در میانه دهه 1980  یک فروند دیگر به صورت دست  دوم تحویل شد که با ارتقا دیگر با استاندارد پی3بی کا2 ارتقا یافتند

پی3 ام: نسخه ارتقا یافته توسط کاسای اسپانیا  برای نیروی هوایی اسپانیا

پی 3ان: نسخه VIP ارتش نروژ با 30 صندلی برای حمل و نقل مقامات نظامی

پی3پی: شش فروند پی3 بی ارتش استرالیا به صورت دست دوم توسط پرتغال خریداری کرد و انها را به استاندارد  پی3 بلوک2 رساند (توسط خود لاکهید(

پی 3تی: دو فروند پی3 ای نیروی دریایی امریکا  توسط تایوان خریداری شد و به سطح پی3 سی استاندارد 3با تجهیز به موشک هارپون ارتقا یافت

ای پی-3سی: نسخه ارتقا یافته برای ارتش استرالیا . 18 فروند پی 3 سی  در این ارتقا به نام ای پی -3 سی  ارتقا یافت که برای انجام عملیات گشت دریایی در نظر رفته شده است. این نسخه دارای رادار اسرائیلی ایی ال ام 2022 ، دوربین دید  حرارتی در زیر بدنه،سیستم ناوبری جدید ساخت هانیول بر اساس جی پی اس . با این ارتقائات وزن اورین 3 تن کاهش یافت. این نسخه دارای تجهیزات جمع اوری علائم الکترونیک است

پی-3سی

پی-3سی

سی پی -140: نسخه برای نیروی هوایی کانادا که هیچ فرقی با پی 3سی ارتش امریکا نداشت  ولی دارای برخی سامانه های الکترونیک اس-3 ای وایکینگ(یک ضد زیر دریایی ناو نشین در خدمت نیروی دریایی امریکا)  بود .18 فروند از این نسخه  تولید شد

سی پی140 ای: سه فروند پی3 سی دست دوم در اوائل دهه 1990 به کانادا رسید که با ارتقای در نقش گشت دریایی از ان بهره برده شد

ایی پی -3: نسخه ویژه برای ارتش ژاپن برای جمع اوری اعلام الکترونیک و جاسوسی  الکترونیک. پنچ فوند پی 3 سی به این مدل ارتقا یافتند. این نسخه دارای برامدگی بر روی بدنه است که محل قرار گیری سامانه های جمع اوری علائم  رادار و رادیوی دشمن است

ایی پی -3 ای: نسخه جاسوس  الکترونیک برای استراق سمع . تنها 7 فروند از ان ساخته شد

 ایی پی -3 بی:در اوائل دهه 1960 به دستور سیا سازمان جاسوس امریکا برای استراق سمع ساخته شد ولی  جز دارایی نیروی دریایی به حساب میامد. این نسخه دارای یک رادار  جستجوی با زاویه پوشش 360 درجه در زیر بدنه بود و از تجهیزات جمه اوری علائم الکترونیک و رادار دشمن  در بالای  بدنه به شکل یک برجستگی  بهره می برد که با ان دست  به استراق سمع مکالمات شناورها و زیر دریایی های دشمن  و یا پایگاه های زمینی دشمن میزند. این نسخه فاقد  کاونده الکترو مغناطیس در انتهای بدنه و پرتاب کننده سانبوی بود.چندین  بار طی طول خدمت ارتقا یافت و حتی توان حمل موشک سایندوند را نیز پیدا کرد. این نسخه در سال 1991 با ایی پی -3 سی کنار رفت

EP-3C

EP-3C

EP-3C:نسخه ارتقا یافته با تجهیزات پیشرفته تر برای جاسوسی.10 فروند پی3 ای و  دو فروند پی3 بی به این مدل ارتقا یافتند

EP-3E ARIES II:  نسخه ارتقا  یافته  مدل  قبل که از ارتقا 12 فروند پی-3 سی به این مدل به دست  امد. نسخه های ایی پی-3 فاقد توان ضد زیر دریایی هستند

ان پی3 : این نسخه برای تحقیقات توسط برای ناسا توسعه یافت

دست کم چندین نمونه تحقیقاتی  برای بخشهای مختلف از پی 3 اورین توسعه یافت

اورین در خدمت

پی3 در خدمت جایگزین نپتون شد. وظیفه اصلی ان تحت نظر داشتن زیر دریایی های روسی در اب های اقیانوس ارام  و اطلس بود . در جریان بحران موشک کوبا دست به نظرات بر امده شد  کشتی های تجاری  به کوبا زد و دست کم یک بار نیز توانست  یک زیر دریایی دیزل  شوروی را که وارد حلقه محاصره  کوبا شده بود را کشف کند

در ویتنام در نقش گشت هوایی بر فراز نقاط شمالی ویتنام جنوبی برای رسد ویتکنگ ها  در جنگ مورد استفاده قرار گرفت که در سال 1965 دست کم یک فروند انها بر اثر اتش یک میگ17  و درسال 1968 یک فروند دیگر در ارتفاع پایین مورد هدف توپ ضد هوایی  قرار گرفت و از دست رفت  .

در جریان جنگ خلیج فارس 1 یک پی3 سی با رادار ای پی اس 137 دست به نقشه برداری راداری از مواضع زمینی  عراقی ها میزد و حتی چند بار دست به پرتاب بمب  بر فراز نیروی های عراقی زد که دست کم 108 نفر نیز کشته شده اند

در نبرد در افغانستان  در سال 2001  نیز نسخه P-3C AIP بارها دست  به شلیک ماوریک و رها کردن بمب های خوشه ای به طرف نیروی های طالبان  زد . همچنین با کمک دوربین دید حرارتی خود شل ها  دست به کنترل راه های اصلی  و  فرعی در افغانستان  برای کنترل عبور و مرور طالبان میزد

پی 3  از میانه دهه 1950 تا کنون وظیفه کنترل زیر دریایها  و گشت دریایی را  بر عهده داشته و همکنون نیروی دریایی در حال دریافت  نخستین  پی8 پوسیدون برای جایگزینی اوریون است. البته اوریون در نقشهای بسیار به کار رفت از جمله جاسوسی الکترونیک که همچنان  جایگزینی در این نقش  برای ان مشخص نشده ولی چیری که مشخص است وظیفه پی3 در خدمت را ترکیبی از گلوبال  هاوک و پی8 پوسایدون انجام میدهد.  در طول خدمت  پی3 حوادث بسیار برای ان پیش امده ولی شاید بزرگتری ان مربوط به برخورد  یک جی8  ارتش چین به یک ایی پی 3 سی بر فراز دریای چین  میباشد.

در یک اوریل سال ۲۰۰۱ یک فروند ایی پی ۳ نیروی دریایی امریکا که نسخه جاسوس الکترونیک هواپیمای ایی۳ اورین بود در حال پرواز بر فراز دریایی چین مورد رهگیری دو فروند جی ۸ دی قرار گرفت . یکی از جی ۸ به سرعت به ایی پی -۳ نزدیک شد  و بال ان با دماغه ایی پی ۳ برخورد میکند که باعث سقوط  جی -۸ میشد . خلبان جی-8 کشته شده و هرکز لاشه خود و جنگنده اش پیدا نشد  و جی 8 دیگر با شلیک توپ ایی پی ۳ را مجبور به فرود میکنند. در نهایت بعد از ۱۱ روز ایی پی ۳ و ۲۴ خدمه ان به امریکا بر میگردند.

ایران از اورین در جریان جنگ ایران و عراق برای نظارت  بر امد و شد نفتکش های در خلیج فارس  و تنگه هرمز استفاده  کرد و همچنان چهار تا پنچ فروند از ان در خدمت نیروی دریایی ارتش  ایران است

همچنین پاکستان  نیز دست  کم در طی دو جنگ از اریون   برای کنترل اب های  اقیانوس هند بهره برده است

مشتریان

ارژانتین: 6 فروند پی3 بی

استرالیا: 18 فروند ای پی-3سی و یک فروند پی-3سی

برزیل:12 فروند پی-3 ای ام (نسخه ارتقا یافته تا پی-3 سی برای برزیل)

شیلی: چهار فوند پی-3 ای که با ارتقا توان شلیک موشک هارپون نیز را دریافت کرده است

المان: 9 فروند پی-3سی

یونان: 6 فروند پی-3 بی

ایران:5 فروند پی-3اف

ژاپن:93 فروند پی -3سی، پنچ فروند ایی پی-3 سی، و چهار فروند یو پی-3. ژاپن بزرگترین کاربر خارجی پی3 اوریون بود که برای کمترل زیر دریایی های کره شمالی ، چین و شروی از انها بهره میبرد. زاپن 107 فروند پی3 سی خود را در صنایع سنگین کاوازاکی تولید کرد

پی 3سی تولیدی در کاوازاکی ژاپن

پی 3سی تولیدی در کاوازاکی ژاپن

نیوزلند:شش فروند پی-3کا2

هلند: چهار فروند

نروژ:شش فروند پی-3سی

پاکستان:هفت  فروند پی-3 سی

پرتقال: چهار فروند پی-3سی

کره جنوبی:18 فروند پی-3 سی

تایلند:سه فروند پی3 تی

امریکا:154 فروند پی-3سی و ایی پی-3سی

تایوان:چهار فروند پی-3سی

در مجموع 757 فروند  بین سالهای 1961 تا 1990  تولید شد که از این میان 107 فروند در کاوازاکی ژاپن و مابقی در لاکهید تولید شد

مشخصات پی3  اورین مدل C

تولید کننده امریکا، لاکهید مارتین

تعداد خدمه 11 سرنشین

طول و ارتفاع 35.6 متر و 11.8 متر

وزن خالی 35000 کیلوگرم

بیشترین سرعت 750 کیلومتر در ساعت

برد برد با بیشترین سوخت بدون محموله  8944 کیلومتر

سقف پرواز 10400 متر

موتور چهار دستگاه موتور الیسون تی56 ای 14 با توان 4600 اسب بخار

رادار رادار روزنه ساختگی APS137

تسلیحات دارای دو جایگاه سلاح در زیر هر بال و 4 جایگاه زیر  بدنه، و جایگاه درون بدنه با توان حمل9100 کیلوگرم سلاح شامل موشک های ضد کشتی هارپون و ضد سطح ماوریک و هوا به هوایی سایندوندر و انواع بمب ،اژدر و خرج های ضد زیر دریایی.

تعداد تولید شده و قیمت 769 فروند شامل تمام مدلها ،قیمت 36 میلیون دلار به سال 1987