نویسنده : آرسس رخش
لاکهید اسآر-۷۱ بلکبرد: Lockheed SR-71 Blackbirdنوعی هواپیمای شناسایی دوربرد زِبَرصوت بود که نخستین فروند آن در سال ۱۹۶۴ به پرواز درآمد و از سال ۱۹۶۶ تا ۱۹۹۸ در خدمت نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا بود. در مجموع ۳۲ فروند از این هواپیما ساخته شد که ۱۲ فروند آن بر اثر سوانح مختلف از بین رفتند اما هیچیک مورد اصابت آتش دشمن قرار نگرفتند. ، اسآر-۷۱ بلکبرد سریعترین هواپیمای سرنشیندار تاریخ می باشد که از روی باند به پرواز در می آید البته نورث امریکن ایکس-۱۵ تقریبا دو برابر آن یعنی حدود 6 ماخ سرعت دارد ولی چون به تنهایی قادر به برخاستن از باند نیست و باید از زیر بال هواپیمایی دیگر بلند شود در رده هواپیماهای استاندارد قابل پرواز محسوب نمی شود. این هواپیما بر اساس لاکهید ای-۱۲ و لاکهید وایاف-۱۲ ساخته شد و طراحی آن مدیون کلی جانسون است. او به همراه تیم مهندسان شرکت لاکهید، اسآر-۷۱ را به عنوان جانشین لاکهید یو-۲ ساختند. سرعت پرواز عادی این هواپیما ۳٫۳ ماخ در ارتفاع ۲۴ هزار متری بود. سرعت بالا و ارتفاع پروازی بسیار بالای این هواپیما باعث میشد تا در مقابل هر تهدیدی چه از سوی پدافند موشکی زمینی و چه از سوی جنگندههای رهگیر دشمن ایمن باشد. در عمل نیز در طول نزدیک به ۴ دهه فعالیت این هواپیما، هیچگاه حتی یک فروند از آن مورد تهدید دشمن قرار نگرفت.
مقدمه
هواپیمای شناسایی راهبردی اس ار 71 بلک برد و خانواده آن از لحاظ طراحی دارای جایگاه خاصی در علم هوافضا هستند که این خانواده شامل پلت فرم های A12 و YF12 و M21 و SR71 میشود که از لحاظ ارتفاع اوج گیری و سرعت پرواز رکورد دار هستند و این هواپیما ها قابلیت پرواز با سرعت سه برابر صوت را دارا هستند و تا ارتفاع بیش از 24380 متر اوج گیری میکند و در این مقاله ما قصد داریم به تکامل طراحی این پرنده از طرح های اولیه لاکهید تحت عنوان ARCHANGEL تا طرح SENIOR CRAWN سازمان CIA و در نهایت SR71 برای نیروی هوایی ،در این مطلب قصد داریم به چالش های طرح در ساختار و مواد بکار رفته و قابلیت ها و توانایی های این هواپیما و مسائل آیرودینامیکی ارائه خواهیم داد.
معرفی:
خانواده هواپیما های بلک برد دارای جایگاه خاصی از لحاظ طراحی در صنعت هوافضایی هستند و از لحاظ سرعت و ارتفاع هم رکورد دار هستند و میتوانند تا سرعت ۳ ماخ و ارتفاع بیش از 24380 متری برسند
خانواده بلک برد کلا برای نقش جاسوسی و شناسایی ساخته شده بودند و اعضای این خانواده مانند A12 و M21 و YF12 و SR71 که توسط طراح کمپانی لاکهید کلارنس کلی جانسون تحت عنوان پروژه طرح های archangel طراحی شدند که A12 نتیجه این طرح ها بود که نتیجه طرح برتری نسبت به لاکهید U2 بود و طرح دوازدهم از طرح های سری archangel کمپانی لاکهید که یک طرح باریک و صاف بود که بیشتر بدنه اش از تیتانیوم ساخته شده بود و از دو موتور توربورمجت بهره میبرد A12 نام گرفت که میتوانست به سرعت ۳.۲ ماخ و ارتفاع 27432 متری برسد در اوت سال ۱۹۵۹ سازمان CIA با اختصاص بودجه به A12 تحت عنوان پروژه OXCART موافقت کرد بین سالهای ۱۹۶۰ تا ۱۹۶۲ مهندسان کمپانی لاکهید تست های A12 در های تونل باد با سرعت فراصوتی را در پایگاه ناسا انجام دادند و تست ها برای ارزیابی طراحی a12 بود
به عنوان یک پلت فرم شناسایی و جاسوسی A12 توسط سازمان سیا استفاده میشد و دارای یک نفر خدمه بود که دارای لباس کاملا تحت فشار همانند لباس فضانوردی بود اولین فروند از A12 در فوریه ۱۹۶۲ آماده شد و دو ماه بعد اولین پرواز خود را در منطقه ۵۱ انجام داد و در ژوئن ۱۹۶۸ هم از خدمت خارج شد
در مارس ۱۹۶۰ حتی قبل از ساخت A12 کمپانی لاکهید نسخه شکاری رهگیر A12 را تحت عنوان AF12 و در پروژه KEDLOCK را طراحی کرد که در این مدل شکاری رهگیر یک خدمه اصافه شده بود که همان متصدی رادار و تسلیحات بود که در کابینی پشت خلبان قرار میگرفت و موشک هارا عملیاتی میکرد و با همکاری سازمان سیا نیروی هوایی ایالات متحده سه پیش نمونه از این شکاری رهگیر را سفارش داد و در نهایت این شکاری رهگیر وای اف ۱۲نام گرفت که در اواسط سال ۱۹۶۳ اولین پرواز خود را انجام داد و در ۲۹ فوریه ۱۹۶۴ رونمایی شد و در همین روز پرزیدنت جانسون خبر از وجود YF12 داد و بعد از رونامایی این پرنده به پایگاه هوایی ادواردز در صحرای مجاوا کالیفرنیا در شمال شرق لس آنجلس منتقل شد و نیروی هوایی شروع به تست و رفع مشکلات YF12 کرد
و در سال ۱۹۶۴ دو مدل دیگر از خانواده بلک برد ساخته شدند M21 و SR71.
نسخه M21 مدلی با دو خدمه از A12 بود که قابلیت حمل پهپادجاسوسی D21 را دارا بود که m21 تحت پروژه TAGBOARD ساخته شده بود و اما نسخه SR71 که در ۲۲ دسامبر ۱۹۶۴ در منطقه ۴۲ نیروی هوایی در پالم دیل کالیفرنیا به پرواز در آمد و یک پرنده جاسوسی استراتژیک بود معروف ترین عضو خانواده بلک برد شد که تا ۲۵ سال هم در خدمت بود
ناوگان A12 که شامل ۱۳ فروند میشدند تا ۶ سال عملیاتی بودند که تعدادی هم در سوانح از دست رفتند و در ژوئن ۱۹۶۸ ناوگان A12 بازنشسته شد و همگی به کمپانی لاکهید در پالم دیل کالیفرنیا بازگشتند و نسخه SR71 بلک برد که دارای دو خدمه بود و قابلیت حمل لوازم جاسوسی و سوخت بیشتری را داشت جایگزین آن شد و وارد خدمت نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا شد و نسخه شکاری YF12 هم نتوانست موافقت وزیر دفاع رابرت مکنامارا را جلب کند که در نتیجه پروژه YF12 هم به دلایل مالی در سال ۱۹۶۸ لغو شد و در نهایت این مدل رهگیر از سال ۱۹۶۹ برای تحقیقات به خدمت ناسا در آمد ناسا دو فروند YF12 و یک فروند SR71A را به خدمت گرفت و ناسا این هواپیما هارا تا سال ۱۹۷۹ در خدمت داشت نیروی هوایی در سال۱۹۹۰ ناوگان SR71 را بازنشسته کرد ولی در سال ۱۹۹۵ دو فروند را به خدمت بازگرداند و آن دو فروند را در سال ۱۹۹۷ از خدمت خارج کرد و سازمان ناسا SR71 را از سال ۱۹۹۱ تا اکتبر سال۱۹۹۹ در خدمت داشت و طی سالها مقالات و کتب زیادی درباره SR71 نوشته شده
تکامل طراحی:
توسعه لاکهید بلک برد از زمانی شروع شد که درخواست به یک پلت فرم جاسوسی و شناسایی برتر نسبت به U2 صادر شد ، U2 یک هواپیما جاسوسی بود که میتوانست تا ارتفاع بالا پرواز کند ولی با سرعت پایین که این پرنده در سال ۱۹۵۵ اولین پرواز خود را انجام داده بود و لاکهید U2 به در خواست CIA تحت عنوان پروژه آکواتن و تحت رهبری کلارنس کلی جانسون ساخته شده بود و آنالیز های CIA و نیروی هوایی به این نتیجه رسید که با ارتقا یافتن پدافند شوروی عرصه بر U2 تنگ خواهد شد و در سال ۱۹۵۶ هواپیمای U2 عملیاتی شد و در همین زمان کلی جانسون طرحی را پیشنهاد داد باکه میتوانست به سرعت ۲.۵ ماخ برسد و با و با سوخت هیدروژن کار میکرد و به ارتفاع 30175 متری میرسید و تنها ۲۵ نفر از این پروژه با خبر بودند که پروژه هم SUNTAN نام داشت و در اوایل طرح SUNTAN پرنده ای حاصل شد با طول 91 متر و وزن 175 تن ، و طرح CL400 جانسون هم چالش های تکنولوژی و تکنیکی فراوانی داشت همانند مشکلاتی در ساختار بدنه موتور و سوخت و هدایت و در نهایت با مشکلاتی که پیش آمد جانسون به طرح خویش شک کرد
بعد از آنالیز هایی که انجام شد مشخص شد که SUNTAN با تکنولوژی آن زمان قابل اجرا نبود در یک ملاقات با رییس نیروی هوایی در سال ۱۹۵۷ جانسون توصیه کرد که برنامه SUNTAN را به نفع یک طرحی با موتور های مرسوم تر لغو میکند ، جانسون طرفدار یک طرحی با با ساختار و بدنه کوچک تر و دو موتور توربورمجت j58 بود که طرح نهایی تحت عنوان CL400 -15JP معرفی شد که از سوخت هیدروکربنی بهره میبرد و این طرح جاپایی برای طرح های ARCHANGEL شد که در نهایت به طراحی A12 ختم شد
در پاییز سال ۱۹۵۷ سازمان CIA خواهان یک هواپیما با سرعت بالا و ارتفاع بالا و سطح مقطع راداری کم شد و آنالیز های انجام شده این مسئله را نشان میداد که سرعت بالا باعث میشود که رادار ها نتوانند هواپیما را کشف کنند و تحت عنوان طرح GUSTO شرکت های لاکهید و کانویر و جنرال داینامیکس طرح های خود را ارائه دادند رقیب اصلی طرح کمپانی لاکهید طرح کمپانی کانویر بود که از موتور رمجت بهره میبرد و تحت عنوان FISH شناخته میشد و برای اینکه طرح در مقابل دمای سرعت های بالا مقوم باشد و در همین حال سطح مقطع راداری پایینی هم داشته باشد در ساختار بدنه از pyroceram که یک سرامیک جنس شیشه است بکار رفته و همچنین از مواد دیگری که در مقابل حرارت مقاوم بوده و باعث پایین آمدن سطح مقطع راداری میشد استفاده شده و این طرح کمپانی کانویر از بمبر B58 لانچ میشد یعنی بر روی یک نسخه از B58 با موتور های ارتقا یافته نصب میشد و زمانی که بمبر به سرعت دو ماخ رسید و شرایط برای کار موتور رمجت مهیا شد طرح fish از b58 لانچ میشد (همانند m21 و d21 ) و با دو موتور رمجت marquardt سرعت fish به ۴.۲۵ ماخ هم میرسید و همچنین خلبان fish میتوانست از دو موتور توربوجت جنرال الکتریک j85 برای مانور در حین لندینگ استفاده کند ولی در نهایت مهندسان شرکت کانویر نتیجه گرفتند که طرح fish غیر عملی است و قرار شد هواپیما طوری طراحی شود که نیاز برای لانچ از هواپیمای دیگری نباشد و در همین هنگام از دو موتور توربورمجت j58 استفاده شد که طرح جدید king fish نامیده شد که این طرح میتوانست به سرعت ۳.۲۵ ماخ و ارتفاع 41145 متری برسد و همچنین از موادی در بدنه استفاده شد که باعث کاهش سطح مقطع راداری شود یک مدل برای تست سطح مقطع راداری ساخته شد ولی هیچ king fish قابل پروازی ساخته نشد .
در همین هنگام لاکهید هم طرح خود را ارائه داد که طرح لاکهید در اول کار با نام U3 شناخته میشد که این طرح سطح مقطع راداری پایین تری نسبت به U2 داشت و جانسون طرح های زیادی طراحی کرد که ویژگی های مدنظر سازمان سیا را داشته باشد و زمانی که جانسون مشغول طراحی بو متوجه شد که طراحی هواپیمایی با سطح مقطع راداری پایین بسیار سخت است و در همین هنگام بنظر میرسید که قرارداد با کمپانی های جنرال داینامیکس و کانویر بسته شود .
در اوت سال ۱۹۵۹ سازمان سیا خواهان ۱۱ طرح سرعت بالا و دو طرح سرعت پایین باسطح مقطع راداری پایین از لاکهید شد و و سازمان سیا قبول کرد که طرح ارتفاع اوج گیری کمتری داشته باشد ولی سرعت بالا و همچنین سطح مقطع راداری پایین داشته باشد و در نهایت طرح دوازدهم لاکهید توسط سیا قبول شد و تولید شد.
ویژگی های A12
سیستم الکترونیکی a12 شامل سیستم E-BAY در پشت کابین خلبان قرار میگیرد و این قسمت تحت فشار سیستم الکترونیکی و ناوبری هواپیما و سیستم پرواز خودکار را در خود جای داده و سیستم Q-BAY که سیستم جاسوسی هواپیما است در محفظه ای در پشت E-BAY قرار میگیرد که بستگی به نیاز در محفظه تحت فشار یا غیر تحت فشار قرار میگیرد و این پک Q-BAY و در این پک سنسور ها و سیستم های جاسوسی قرار میگیرد و سیستم تهویه هوا هم در پکی در پشت سیستم Q-BAY قرار میگیرد و سیستم دریافت سوخت گیری هوایی در پشت بخش AC-BAY قرار میگیرد و در قسمت پشتی هواپیما هم محفظه ای برای چتر ترمز قرار گرفته و خود هواپیما هم مجهز به چرخ های مجهز به ترمز است و در زیر بدنه هم محفظه قرار گیری ارابه فرود ها ایت که به صورت هیدرولیکی و مکانیکی عمل میکنند و بقیه فضای باقی مانده مخزن سوخت هستند و کلا پرنده مجهز به ۶ مخزن سوخت داخلی است که مخزن سوخت ها در طول بال قرار میگیرند و ۶۹۸۰۰ پوند سوخت را در خود جای میدهند و هر مخزن سوخت برای ایجاد فشار در سوخت از دو پمپ بهره میبرند و مخزن ها هم متصل به سیستم متقابل انتقال سوخت هستند که وظیف رساندن سوخت به موتور هارا دارد
هواپیما دارای بالهای دلتای شکسته است بصورت باریک و نازک طراحی شده و در قسمت بیرونی بال elevon ها هستند که هم کار الویتور را انجام میدهند و هم کار aileron ,
بال دلتا مزیتی که دارد این است که درگ کمتری تولید می کند بنابراین رسیدن به سرعت بالا راحتتر میشود به علاوه بال های a12 بصورت دلتا شکسته است که باعث میشود یک گردباد آسانسوری در پشت بال بیفتد که باعث میشود سرعت اوج گیری و کروز هواپیما بالا برود .
مخزن سوخت که از نوع integer fuel cell است که از لبه حمله تا elevon ها کشیده شده است و موتور ها هم در ریشه بال قرار میگیرند تا درگ کمتری تولید کنند و elevon ها و رادر ها به صورت هیدرولیکی عمل میکنند .
و A12 نسخه ای دو کابینه و آموزشی تحت عنوان TA-12 TITANIUM GOOSE داشت که از موتور های توربوجت J75 بهره میبرد
اعضای خانواده بلک برد
از اعضای این خانواده جنگنده شکاری رهگیر AF-12 بود که در نهایت YF-12 نام گرفت و اولین پرواز خود را در سال ۱۹۶۳ انجام داد این شکاری همانند A12 میتواند به سرعت ۳.۲ ماخ و ارتفاع 28900 متری برسد و این جنگنده در دماغه مجهز به رادار پالس داپلر AN/ASG-18 بود که این رادار قابلیت دید پایین شلیک به پایین را دارا بود و میتوانست در حالت اسکن با هدف هم درگیر شود و میتوانست با یک هدف درگیر شود و برد این رادار موشک AIM47 فالکن بود که این موشک از نوع فعال راداری با برد ۱۶۰ کیلومتر بود که در درون محفظه ای در YF12 حمل میشد و همچنین YF12 مجهز به سنسور های فروسرخ هم بود ولی در نهایت نتوانست رضایت وزیر دفاع را کسب کند و برنامه اش لغو شد .
در ادامه در کمپانی لاکهید کلارنس کلی جانسون پهپادشناسایی Q12 که بعد ها D21 نام گرفت را طراحی کرد این پهپاداز روی نسخه ای از A12 لانچ میشد که این نسخه را M21 میگفتند که دارای دو خدمه بود یکی خلبان و دیگری افسر لانچ پهپاد(M که کلمه اول MOTHER بود به A12 لانچر تعلق یافت و D21 هم کلمه اول DAUGHTER بود )
پهپادD21 دارای ۴۳ فوت طول و طول بال ۲۰ فوت بود و به علت طراحی و مواد به کار رفته دارای سطح مقطع راداری پایینی هم بود و دارای وزن ماکسیمم تیک آف ۱۱۰۰۰ پوند بود و از یک موتور رمجت XJ43 بهره میبرد که سرعت این پهپادرا به ۳.۳۵ ماخ و ارتفاع 27400 متری و برد 2646 کیلومتری میرسید .
اولین لانچ پهپاداز M21 در مارس سال ۱۹۶۶ انجام گرفت که M21 به سرعت ۳.۱۲ ماخ رسید 21466 متری رسید و سپس D21 از آن جدا شد که D21 هم مشکلات مکانیکی زیادی داشت در نهایت یک سانحه که منجر بل از بین رفتن یک فروند M21 شد منجر شد که کلی جانسون پیشنهاد دهد تا در زیر D21 یک بوستر نصب شود و D21 از B-52H لانچ شود که نتیجه شد D21B
در ۱۴ سپتامبر ۱۹۶۰ جانسون شروع بکار بر روی پروژه ای برای یک بمب افکن بر اساس A12 تحت عنوان RB-12 و این بمب افکن قابلیت حمل کلاهک کوچک اتمی و قدرتمند بود این مدل میتوانست تا چهار بمب hypothetical بمب میتوانست حمل کند و یا یک بمب بزرگ میتوانست حمل کند و این تسلیحات میتوانست درون بدنه حمل کند بدون اینکه جای سوخت را بگیرد و هیچ فرق آیرودینامیکی هم با A12 نداشت و جانسون این طرح را به نیروی هوایی پیشنهاد داد و بر روی سرعت و ارتفاع اوج گیری آن تاکید کرد ولی در نهایت نیروی هوایی پروژه را قبول نکرد و بجای آن xb70 را برای جایگزینی ناوگان b52 پذیرفت
و در سال ۱۹۶۸ ناوگان a12 بازنشسته شد و نسخه ای مشتق شده در آن تحت عنوان RS-12 که کشیده تر بود و دارای دو خدمه بود و میزان حمل سیستم جاسوسی و سوخت بیشتری را داشت جایگزین آن شد بعد ها این مدل SR-71 نامیده شد و در اواخر سال ۱۹۶۷ ۳۱ فروند SR71 ساخته شد که دو فروند از آن SR-71B نسخه آموزشی که کابین عقب کمی بالاتر قرار میگرفت بودند که یکی از اینها در سال ۱۹۶۸ سقوط کرد و یک فروند هم بود تحت عنوان SR-71C که این نسخه یک هواپیمای ترکیبی بود قسمت عقب متعلق به YF12 بود که در سال ۱۹۶۶ در حین لندینگ صدمه دیده بود و قسمت جلویی متعلق به یک فرکند SR71 بود که برای تست های استاتیکی در نظر گرفته شده بود این نسخه هواپیما ی خیلی صاف و مستقیمی هم نبود در سرعت های فراصوتی در جهت YAW منحرف میشد این یک فروند در نیروی هوایی به THE BASTARD شناخته میشد.
در طی خدمت SR71 دقیقا ۱۲ فروند از آن در حادثه از دست رفت ولی هیچ کدام توسط دشمن سرنگون نشد این هواپیما در سال ۱۹۹۰ از خدمت خارج شد ولی در سال ۱۹۹۵ تعداد دو فروند به خدمت بازگشت که آن دو هم در سال ۱۹۹۷ بازنشسته شدند و سازمان ناسا هم تا اکتبر ۱۹۹۹ بلک برد را در خدمت داشت و تمامی بلک برد ها راهی موزه ها در سراسر آمریکا و یکی در انگلستان شدند .
مهندسان لاکهید در ساخت sr71 با چالش های خاصی روبه رو شدند مثل چالش هایی در زمینه آیرودینامیک و موتور و در نهایت چالش هایی در پرواز با سرعت بالا و دمای بالای بدنه که تا ۱۰۵۰ درجه فارنهایت میرسید و معدل دمای بدنه هواپیما به ۴۶۲ تا ۶۲۲ درجه میرسید بنابراین نمیشد در بدنه از آلیاژ آلومینیوم استفاده کرد و یا باید از تیتانیوم و یا فولاد استفاده میشد تنها تیتانیوم بود که میتوانست این دمای بالا را تحمل کند ولی بسیار سنگین بود در نهایت مهندسان لاکهید متوجه شدند میتوانند از نوع آلیاژ B120 تیتانیوم استفاده کنند و این فلز دو برابر مقاوم تر از فولاد بود و همچنین در بدنه هواپیما از کامپوزیت پلاستیک برای کاهش سطح مقطع راداری استفاده شده با توجه به کمیاب بودن تیتانیوم قیمت آن بسیار بالا بود و همچنین ماشین کاری این فلز هم بسیار سخت بود یکی از مشکلات تیتانیوم واکنش های مضر آن با دیگر فلزات و مواد مرکب بود و برای جلوگیری از خوردگی تیتانیوم در دما های بالا تیتانیوم را طوری جایگزاری و قالب گیری کردند که با دیگر فلزات و مواد تماس نداشته باشد و همچنین تکنسین هایی که با SR71 کار میکردند باید از ابزار خاصی استفاده میکردن که به تیتانیوم آسیب نرساند
در کل ۱۳ میلیون قطعه تیتانیوم طی ۲۰ سال در کمپانی لاکهید ماشین کاری شد
مواد به کار رفته
۹۳ درصد از کل وزن ساختار SR71 را آلیاژ تیتانیوم تشکیل میداد و زمانی که هنوز ساخت و ساز با تیتانیوم معمول نشده بود مهندسان کمپانی لاکهید در این زمینه پیش گام شدند و تکنیک های جدیدی در کنترل کیفیت و ساختار ابداع کردند
مهندسان لاکهید متوجه شدند که سخت بودن ماشین کاری تیتانیوم باعث بالا رفتن قیمت پروژه شده است و به این دلیل کمپانی لاکهید روش های زیادی برای ماشین کاری این فلز ابداع کرد تا قیمت تمام شده پایین تر بیاید
در بخش های لبه حمله و لبه فرار و سکان عمودی و chine و ورودی هوا از پلاستیک و چدن فرانتی و سیلیکان استفاده شده بود که این باعث کاهش سطح مقطع راداری میشد.
و به این علت به این پرنده بلک برد میگویند چون کاملا به رنگ سیاه است که این باعث میشود گرما را جذب کند و دفع نکند و در نتیجه توسط سنسور های فروسرخ دیر تر کشف شود .
و اما تیتانیوم هایی که در بدنه بلک برد به کار رفته است متفاوت است در اول تیتانیوم A110AT بکار رفته که ۵ درصد آلومینیوم و ۲.۵ درصد TIN در آن بکار رفته و دومی نوع B120VCA است که حدود ۱۳ درصد وانادیوم و ۱۳ درصد CHROMIUM و سه درصد آلومینیوم بکار رفته و آخرین نوع C120AV است که این نوع دارای ۶ درصد آلومینیوم و ۴ درصد وانادیوم است و بیشتر پوسته بلک برد را از ضخامت ۰.۰۲۰ اینچ تا ۰.۰۴۰ اینچ تیتانیوم از نوع B120VCA تشکیل داده است
همچنین در بعضی قسمت های بلک برد از آلیاژ A12۶ استفاده شده است که یک فولاد ضد زنگ و ضد خوردگی است که از ۱۵ درصد CHROMIUM و ۲۶ درصد نیکل و دو درصد تیتانیوم یک درصد ملیبدن استفاده شده است این آلیاژ تا دمای ۱۲۰۰ درجه فارنهایت را تحمل میکند.
و قسمت هایی از هواپیما مثل ورودی هوا که بسیار داغ میشوند در اینجا از دو نوع فلز نیکل استفاده شده که یکی آلیاژ RENE41 است که کریم و ملیبدن و آهن و کبالت و تیتانیوم بر پایه نیکل مخلوط هستند که میتواند تا دمای ۱۶۰۰ درجه فارنهایت را تحمل کند و نوع دیگر HASTLLOY X است که این نوع تا ۲۲۰۰ درجه فارنهایت را تحمل میکند
چکن تیتانیوم موادی بود که ماشین کاری آن سخت بود در دهه ۶۰ این تاتینیوم بصورت فیلت ها و تسمه هایی در آمد و در A12 بکار رفت
تیتانیوم بکار رفته در بلک برد با تاسیس شرکت های سوری توسط سیا و خریدن تیتانیوم از خود شوروی توسط این واسطه ها تامین شد یعنی روس ها فریب خوردند و در ساخت بلک برد به آمریکا کمک کردند
ساختار
بلک برد نه تنها از لحاظ مواد به کار رفته در بنده بسیار پیشرفته بود بلکه ا لحاظ ساختار و طراحی هم بسیار پیشرفته بود این هواپیما دارای بدنه از نوع سمی مونوکوک است که از اتصال حلقه های دایره ای شکل با یکدیگر تشکیل شده و همچنین این هواپیما از لحاظ طراحی دارای chine است(چاین به کشیدگی همچون بال کنار بدنه میگویند) که نزدیک به ۲۰ درصد از لیفت را همین chine ها تامین میکنند و همچنین این چاین ها کار یک کانارد را هم انجام میدهند زیرا با افزایش سرعت مرکز فشار عقب رفته و دماغه هواپیما به سمت پایین متمایل میشود ولی این چاین ها با تولید لیفت مثبت گشتاور ایجاد کرده و دماغه را سر جای خود باز میگرداند و همچنین این چاین ها نقش زیادی در کنترل جریان های گردابه ای دارند و در A12 هواپیما در محفظه میتوانست یا سیستم Q-BAY یا رادار یا دوربین حمل کند ولی YF12 در رادوم پلاستیکی در دماغه خویش میتوانست رادار AN/ASG-18 را برای نقش کنترل آتش حمل کند و این پرنده هیچ سنسور جاسوسی نداشت ولی SR71 به مراتب میتوانست سیستم های جاسوسی بیشتری را نسبت به A12 حمل کند شامل سیستم استراق سمع جاسوسی الکترونیکی ELINT و دوربین هاو رادار نقشه بردار پهلونگر ASARS که دارای برد ۲۵۰ کیلومتر و دقت دو متر است و با این رادار بلک برد با گذر از کنار منطقه مورد نظر میتواند از آن منطقه جاسوسی کند مجهز بود .
و مدل های مختلفی از رادار و دوربین بر روی بلک برد قابل نصب بود و قسمت جلویی بدنه که دارای سطح مقطع دایره ای هم هست از آلیاژ تیتانیوم B120VCA ساخته شده پوسته بدنه هم از تیتانیوم ساخته شده بود ولی chine ها را سیلیکان ابستوس پوشانده بود و خود chine ها از تیتانیوم B120VCA ساخته شده اند و دریچه محفظه ها از A110 ساخته شده اند و خود بدنه از تیتانیوم C120AV ساخته شده بود .
تمامی مدل های بلک برد دو کابینه بودند بجز A12 کانوپی هم از فلز تیتانیوم و قسمت شیشه ای اش از شیشه دوجداره ساخته شده بود که به اندازه ۹.۳۲ اینچ در بینش فضای خالی داشته .
و شیشه ها هم برای مقاومت در مقابل دمای بسیار بالا از سنگ کوارتز ساخته شده بودند و در ساختمان هواپیما ستون های مستحکم کننده و دیواره های جداکننده بخش ها از فلز تیتانیوم ساخته شده است و نسخه های YF12 و SR71B و SR71C که زیر موتور ها دو سکان عمودی تیتانیومی دارند که برای پایداری بیشتر نصب شده بود و حتی نسخه YF12 دارای یک سکان عمودی به سمت پایین در انتهای بدنه بود و این سکان عمودی زیادی بزرگ بود و در حین تیک آف و لندینگ جمع میشد
طی حادثه ای در سال ۱۹۷۵ یک فروند YF12 سکان افقی اش باعث سانحه شد که در نهایت باعث تعویض جنس سکان شد و جنس جدید آلومینیوم و برلیوم در نظر گرفته شد.
سیستم ناوبری :
معمول هواپیما های آن زمان مانند بمبر هاستلر از سیستم ناوبری اینرسی بهره میبردند یعنی با ژیروسکوب کار میکردند ژیروسکوپ قطعه ای همانند جزخ است که بیشتر وزنش روی رینگ آن متمرکز است و اندازه گیری میکند که هواپیما چقدر از مسیر منحرف شده تا با سیستم هدایت به مسیر خود بازگردد ولی اگر قرار بود بلک برد از این سیستم ناوبری بهره ببرد با پیمودن ۲۰۰۰ کیلومتر با سرعت ۳ ماخ خطای مسیر به ۳۰۰ کیلومتر میرسید ولی سیستم ناوبری بلک برد که ساخته شرکت نورث روپ است متفاوت میباشد و مشابه سیستم ناوبری موشک های بالستیک است بلک برد مجهز به یک دوربین نوری است R2D2 که در روز روشن میتواند ۶۱ ستاره را رصد کند این سیستم ستاره ها را رصد کرده و با توجه به نسبت و جهت ستاره ها به یکدیگر هواپیما را هدایت میکند و این سیستم باعث میشود خطا به ۳۰۰ متر برسد.
سوخت
با توجه به اینکه بلک برد حین تیک آف دما بدنه اش بالا رفته و در نتیجه منبسط میشود باعث نشط سوخت میشود که در اینجا چالش سوخت است که باید سوختی برای این پرنده در نظر گرفته میشد که دارای دمای اشتعال پذیری بسیار بالایی باشد و آن سوخت خاص JP7 نام دارد که دارای هیدروکربن ها و آلکان های شیمیایی متفاوت است و دمای اشتعال پذیری بسیار بالایی دارد و بلک برد در حین تیک آف مخزنش را نصفه پر میکنند یعنی بیشتر مخزن را هوا تشکیل میدهد و از طرف دیگر زمانی که تیک آف کرد از تانکر مخصوص خود یعنی KC135Q که دارای دو مخزن سوخت است یک مخزن JP8 برای خود تانکرد و دیگری مخزن JP7 برای بلک برد و بلک برد قابلیت سوخت گیری هوایی بصورت تلسکوپی را داراست و بردش به صورت فراصوت ۲۰۰۰ کیلومتر و در صورت زیر صوت ۵۹۰۰ کیلومتر میرسد.سوخت JP7 دارای مکمل پایه سزیومی است که اغتشاش حاصله از خروجی گاز را کم کرده و در نتیجه این اغتشاش ها توسط رادار ها کشف نمیشود و به پنهان کاری پرنده کمک میکند.
بلک برد دارای دو خدمه است کابین جلو خلبان و کابین عقب متصدی لوازم جاسوسی و هر دو خلبان بر روی صندلی پرتاب شونده ساخته شرکت مارتین بیکلر انگلستان قرار میگیرند و هر دو خدمه مجهز به ASTRONOUT SUIT هستند که لباسی مشابه لباس فضا نوردی ایت که کاملا تحت فشار است و مناسب برای پرواز در ارتفاع بالا (۹۵۰۰۰ پایی).
موتور
موتور A12 در پنج فروند اول J75 بود که این موتور توربوجت سرعت این پرنده را به دو ماخ میرساند و از سال ۱۹۶۳ تمامی خاواده بلک برد شامل A12 و M21 و YF 12 و SR71 مجهز به موتور های توربورمجت J58 ساخته کمپانی پرت اندویتنی شدند این موتور ها یک موتور توربوجت است که یک موتور رمجت بر روی آن سوار شده و تا سرعت ۲ ماخ بصورت توربوجت کار میکند و بعد از اینکه به سرعت دو ماخ رسید و شرایط برای استفاده از موتور رمجت مهیا شد تغییر کاربری داده و کارایی موتور رمجت را به خود میگیرد که در سرعت بالای دو ماخ کارایی بهتر از توربوجت دارد یعنی موتور با شش لوله کنار گذر مستقیم جریان هوا را از کمپرسور چهارم به اتاقک احتراق میبرد و بدین ترتیب کارایی مشابه موتور رمجت به خود میگیرد و سرعت پرنده را به ۳.۲ ماخ میرساند و این موتور ها هر کدام به اندازه ۳۲۵۰۰ پوند رانش فراهم میکنند و ورودی هوای این موتور متغیر است که میزان هوای ورودی را تنظیم میکند و ورودی هوا از نوع EXTERNAL INTERNAL COMPRESSION INTAKE است که یک مخروط که به آن CONIC میگویند در ورودی قرار میگیرد و باعث ایجاد یک کانال همگرا واگرا میشود و در هر دو مرحله سرعت هوا را کاهش میدهد و فشار را بالا میبرد و باعث میشود سرعت سیال هوا مادون صوت شود و موتور چاک نکند و همچنین این مخروط وظیفه کنترل امواج شوک صوتی را بر عهده دارد.
عملکرد
برای توضیح عملکرد بلک برد میتونا از سرعت و ارتفاع اوجگیری بالای آن نام برد که این توانایی ها مدیون آیرودینامیک و موتور ها خودش است ولی با توجه به سرعت و ارتفاع اوجگیری بالا دارای زاویه حمله و لود پایینی است سرعت تیک آف و لندینگ آن به ترتیب ۲۱۰ و ۱۵۵ knot است تمامی مدل های بلک برد دارای سرعت نهایی ۳.۲ ماخ و ارتفاع اوجگیری 28900 متری است.
سرعت و ارتفاع اوج گیری :
خانواده بلک برد بیشتر با سرعت بالا و ارتفاع اوج گیری بالایی که دارد شناخته شده است و رکورد های بسیار زیادی در این دو مورد از خود بجای گذاشته است و بعضی از این رکورد ها تا چندیدن سال اعلام نشدند
در مه سال ۱۹۶۵ خلبان نیروی هوایی آمریکا با جنگنده YF12 به سرعت ۳.۱۴ ماخ رسید که این هم تمام توان این هواپیما نبود و کمی بعد یک خلبان CIA با هواپیما A12 به سرعت ۳.۲۹ گاخ رسید که این رکورد تا ۳۰ سال بعد هم در حالت طبقه بندی شده بود
بر اساس بروشور و دفترچه راهنما خلبان سرعت نهایی بلک برد ۳.۲ ماخ است سرعت ۳.۱۷ ماخ سرعتی بو که در عملیات بدان دست یافته بودند و بلک برد به سرعت ۳.۳ ماخ هم میرسید ولی فشار زیادی به هواپیما وارد میشد
در ژوئیه سال ۱۹۷۶ یک فروند SR71A به سرعت ۳.۳۲ ماخ رسید که این رکورد سرعت حتی تا بعد از بازنشسته شدن بلک برد تا سال ۱۹۹۰ پا بر جابود و فاصله لس آنجلس تا واشنگتن دی سی (سراسر آمریکا) را حدود ۶۴ دقیقه پیمود
بلک برد برای پرواز در ارتفاع 26400 متری ساخته شده بود ولی این هواپیما معمولد دز ارتفاع بیش از 21300 متری تا 26000 متری پرواز میکرد و در سال ۱۹۷۶ یک فروند بلک برد با رسیدن به ارتفاع ۲۶۹۲۹ متری رکورد از خود بجای گذاشت.
و یکبار هم این پرنده برای فرار از دست موشک سام ۵ لیبی به سرعت ۳.۵ ماخ هم رسید.
کروز و اوج گیری
در جت های معمول هرچه سرعت بیشتر شود به طبع آن مصرف سوخت نیز بیشتر میشود ولی در مورد بلک برد در حالت کروز با افزایش سرعت مصرف سوخت کاهش میابد مثلا بلک برد در سرعت ۳ ماخ ۳۸۰۰۰ پوند سوخت در ساعت میسوزاند ولی با سرعت ۳.۱۵ ماخ ۳۶۰۰۰ پوند سوخت در ساعت میسوزاند و هرچند دما استاندارد هم در این شرایط کاملا دخیل است مخصوصا در زمان اوج گیری و افزایش سرعت ،اگر هوای اطراف گرم شود خلبان بلک برد میتواند احساس کند که سرعت کم میشود که این مربوط به موتور میشود که هر چه دما بالاتر رود رانش پایین آمده و سرعت کمتر میشود و با کاهش دما رانش افزایش میابد یک بلک برد با سوخت پر که وزنش میشود حدود ۱۳۵۰۰۰ پوند وزن و سرعت هواپیما را از سرعت ۱.۲۵ ماخ در ارتفاع ۳۰۰۰۰ پایی به سرعت ۳ ماخ در ارتفاع ۷۰۰۰۰ پایی میرسد که در این حالت ۲۸۰۰۰ پوند سوخت در ساعت میسوزاند ودما ۱۰ درج بالای استاندارد باشد .ولی اگر دما ۱۰ درجه پایین استاندارد باشد مصرف سوخت به ۱۶۰۰۰ پوند در ساعت میرسد .
بر اساس تحقیقات کمپانی لاکهید A12 قرار بود به برد 7000 کیلومتر با استفاده ۶۰ درصد پس سوز و ارتفاع 23622 متری تا 27279 متری میتوانست به این برد برسد و با استفاده ۱۰۰ درصد پس سوز بردش به 5900 کیلومتری میرسید .
و A12 در تست های پرواز بدون سوخت گیری هوایی بردش به 4506 کیلومتری و در ارتفاع بالای 23000 متری میرسد
یک مشخصات برای بلک برد میتوان گفت میتواند به برد 6100 کیلومتری با استفاده ۶۰ درصد پس سوز و در ارتفاع بالای 26000 متری به این برد برسد .
آیرودینامیک
هواپیما دارای بالهای دلتا ایت که این نوع بال به خودی خود چون درگ کمتری تولید میکند رسیدن به سرعت های بالاتر را راحتتر میکند و با توجه به اینکه بالهای بلک برد از نوع دلتا شکسته است باعث ایجاد یک گردباد آسانسوری شکل در پشت بال میشود که باعث افزایش سرعت میشود و همچنین هواپیما مجهز به CHINE است که خود این ۲۰ درصد نیروی لیفت را تامین میکند و وظیفه هدایت جریان های گردابه ای را داراست و همچنین کار کانارد را هم انجام میدهد و همچنین موتور ها برای تولید درگ کمتر در داخل ریشه بال قرار میگیرند و همچنین بلک برد مجهز به سیستم انتقال سوخت است تا به انتقال سوخت از مخزنی به مخزن دیگر مرکز ثقل هواپیما را تنظیم کند با توجه به اینکه بال دلتا باعث افزایش سرعت میشود بنابراین بلک برد برای لندینگ نیاز به باند طولانی دارد ولی در طراحی هواپیما در قسمت بیرونی بال که به موتور متصل است یک حالت زاویه دار ایجاد کرده اند که باعث کاهش سرعت هواپیما میشود تا به باند کوتاه تری نیاز داشته باشد
عملیات ها
از سالها ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۱ پهپادd-21 چهار پرواز جاسوسی انجام داد که پرواز های شناسایی بر فراز چین بودند و هدف هم جمع آوری اطلاعات از نیروگاه اتمی چین بود و ماموریت ها هم کاملا موفقیت آمیز نبود و یک فروند هم در چین سقوط کرد که بقایای آن در نمایشگاهی در چین به نمایش در آمده با توجه به روی کار آمدن ماهواره های جاسوسی جدید پهپادd-21 در سال ۱۹۷۱ از خدمت کنار گذاشته شد و کلا ۳۸ فروند از آن ساخته شد
SR72
لاکهید SR72 یک پهپادهیپرسونیک است که قرار است در نقش عملیت های شناسایی و جاسوسی جایگزین ناوگان بازنشسته SR71 شود هر چند این طرح تا امروز بصورت یک پروپازال است .
در سال ۱۹۹۸ میلادی هواپیمای SR71 بازنشسته شد و بازنشسته شدن این پرنده یک خلا در بین هواپیما های سرنشین دار و پهپادها در زمینه عملیات جاسوسی بوجود آمد و با وجود سیستم های پدافند قدرتمند امروزی که حتی قابلیت درگیری با ماهواره را دارند امروزه تنها هواپیما هایی با قابلیت رادارگریزی و پنهان کاری قابلیت نفوذ تا عمق پدافند های قدرتمند بدون اینکهشناسایی شوند را دارند .پس بنابراین در طرح SR72 از رادار گریزی مشابه آنچه در جنگنده های نسل پنج است استفاده شده و بر سرعت بالا هم تاکید شده
از سال ۲۰۰۷ یک سری گزارش های غیر رسمی منتشر شده که مدعی هستند SR72 قابلیت رسیدن به سرعت ۶ ماخ را داراست و در یک نوامبر ۲۰۱۳ هم ماهنامه AVIATION WEEK & SPACE
به طور رسمی از وجود این پروژه خبر داد
قرار است که کمپانی لاکهید مارتین با کمپانی AEROJET در زمینه موتور همکاری کنند و موتور اسکرمجت HTV-3X را برای SR72 توسعه دهند و SR72 قرار است از موتوری بهره ببرد که سرعت این پهپادرا به ۶ ماخ یعنی دو برابر سرعت SR71 برساند
یکی از چالش های بزرگ پروژه موتور آن بود موتور های توربوجت از سرعت صفر یعنی حالت سکون تا سرعت ۲ ماخ کارایی دارند و موتور های رمجت از سرعت ۰.۵ ماخ تا سه ماخ کارایی دارند ولی SR72 قرار است به سرعت ۶ ماخ برسد به همین دلیلی SR72 از موتور توربینی برای سرعت های پایین و موتور اسکرمجت که یک نوع رمجت برای سرعت های بالا است در سرعت های بالا استفاده میکند
و در سرعت ۵ ماخ به بالا با توجه به اصطحکاک سطح گرمای شدیدی در بدنه بوحود می آید و حرارت و دمای بدنه بسیار بالا میرود که به راحتی مواد معمول مثل فلز آلومینیوم را ذوب میکند بنابراین مهندسان در ساخت SR72 باید از موادی مانند کامپوزیت هایی مانند سرامیک و کربن و همچنین مخلوط کامپوزیت و فلز استفاده کنند یا از کامپوزیت هایی که در موشک های بالستیک قاره پیما استفاده میشود یا از موادی که در ساخت شاتل فضایی استفاده شد در ساخت SR72 بهره ببرند
در ماه مه سال ۲۰۱۵ پلت فرم SR72 به عنوان هم طرح جاسوسی و هم طرح تهاجمی و ضربتی اعلام شد ولی هیچ جایگاه خارجی تسلیحاتی در طرح دیده نمیشود به دلیل اینکه در سرعت ۶ ماخ و ارتفاع 24000 متری جایگاه های خارجی تسلیحات نامناسب است بنابراین باید سلاح های هایپرسونیک جدید مثل چزی مشابه X51 برای SR72 توسعه داده شود و قرار است در آینده SR72 به سلاح های هایپرسونیک مجهز شود پرنده SR72 اندازه ای مشابه SR71 داشت با ۳۰ متر طول و بردی اندازه برد بلک برد را خواهد داشت و تا سال ۲۰۲۰ نسخه تهاجمی و تا سال ۲۰۳۰ نسخه شناسایی این پرنده آماده میشود.تا اواسط دهه ۲۰۲۰ با توجه به پلت فرم های هایپرسونیکی که چین و روسیه آماده خواهند کرد ایالات متحده مجبور خواهد شد تا پلت فرم های هایپرسونیکی مثل SR72 را توسعه دهد و همچنین امروزه با ساخته شدن پهپادRQ-180 ساخته شرکت نورثروپ گرومن که یک پهپادشناسایی و جاسوسی است این پهپادمیتواند رقیبی برای SR7۲ باشد و آن را به چالش بکشد و RQ-180 هم پلت فرم ساده تری و کم دردسر تری نسبت به SR72 است که به گفته برخی منابع از سال ۲۰۱۵ وارد خدمت شده.
عملیات
لاکهید a۱۲ اولین پرواز خود را در سال ۱۹۶۲ در پایگاه هوایی GROOMLAKE در ایالت نوادا انجام داد و تا دهه ۹۰ هم وجود این هواپیما سری بود و کسی از وجود آن اطلاعی نداشت این هواپیما تا سال ۱۹۶۸ در خدمت سی آی ای بود و در سال ۱۹۶۷ و ۶۸ بر فراز ویتنام شمالی و کره شمالی پروازهای جاسوسی انجام داد و در سال ۱۹۶۸ بازنشسته شد و لاکهید SR71 جایگزین آن شد نسخه M21 که توانایی لانچ پهپادD21 را دارا بود بود هم بعد از یک سانحه کنار گذاشته شد و مدل YF12 که یک شکاری رهگیر بود در سال ۱۹۶۳ اولین پرواز خود را انجام داد و در سال ۱۹۶۸ رابرت مک نامارا وزیر دفاع وقت پروژه شکاری YF12 را ل لغو کرد ولی این هواپیما از سال ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۹ در خدمت سازمان ناسا بود و SR71 اولین پرواز خود را در ۲۲ دسامبر ۱۹۶۴ در منطقه ۴۲ نیروی هوایی در پالم دیل کالیفرنیا انجام داد و در سال ۱۹۶۶ وارد خدمت نیروی هوایی شد و تمام جایگزین ناوگان a۱۲ شد و تمای A12 ها در سال ۱۹۶۸ بازنشسته شدند لاکهید SR71 در سال ۱۹۶۸ وارد پایگاه هوایی KADENA در اوکیناوای ژاپن شد و ژاپنی ها با دیدن ظاهر عجیب این هواپیما به آن لقب habu دادن habu نام یک مار افعی است که در اوکیناوا زندگی میکند تا پروازهای جاسوسی خود را برفراز ویتنام شمالی و لائوس انجام دهد و همچنین بلک برد تنها هواپیمایی بود که بر فراز ویتنام شمالی پرواز کرد و سرنگون نشد و همچنین این هواپیما بر فراز آسمان چین هم عملیات جاسوسی انجام داد و همچنین کره شمالی و در جنگ سال ۱۹۷۳ اسرائیل و اعراب به پرواز در آمد و اطلاعات ارتش مصر را در اختیار اسرائیل گذاشت و در دهه ۸۰ بر فراز نیکاراگوئه هم پرواز جاسوسی انجام داد و در سال ۱۹۸۶ طی عملیات الدورادو کنیون بر فراز لیبی به پرواز در آمد و در سال ۱۹۸۷ از پایگاه KADENA در اوکیناوا ژاپن به پرواز در آمد و طی عملیاتی ۱۱ ساعته سکو های کرم ابریشم ایرانی را شناسایی کرد و در سال ۱۹۹۰ بازنسشته شد ولی در سال ۱۹۹۵ تعداد دو فروند به خدمت بازگشت و در سال ۱۹۹۸ بیل کلینتون رییس جمهور آمریکا بودجه بلک برد را وتو کرد و در نتیجه این پرنده بازنشسته شد از دلایل بازنشستگی آن میتوان به هزینه بالا عملیاتی آن با ساعتی ۸۰۰۰۰ دلار نام برد و همچنین با ورود به خدمت پدافند S300 و جنگنده میگ ۳۱ دیگر آسمان ها کاملا برای این هواپیما امن نبود بلک برد در طول خدمتش ۴۰۰۰ موشک بلوک شرق به سمتش شلیک شد ولی هیچ کدام نتوانستند به این هواپیما بر خورد کنند و آن را سرنگون سازند دلیلش هم سرعت بالا و ارتفاع بالا این هواپیما بود که به علت سرعت بالا کامپیوتر های پردازنده میگ ۲۵ قابلیت محاسبه سرعت آن را نداشت در نتیج موشک ها خطا میرفت و در ارتفاع بالا به علت کاهش فشار هوا مانورپذیری موشک ها پایین می آید که این دلیل دیگر ناتونانی پدافند شوروی سام ۵ در سرنگونی بلک برد بود . تعداد دو فروندبلک برد تا اکتبر ۱۹۹۹ در خدمت سازمان ناسا بود
نام و نام خانوادگی :
پست الکترونیک :
نظرات:
برای ارتباط با تحریریه سایت به آدرس تلگرامی mohammad_shafikhani@ مراجعه نمایید. به منظور تبلیغات در سایت با آدرس تلگرامی mohammad_shafikhani @ مکاتبه نمایید . برای اعلام مشکل در سایت و نظرات و پیشنهادات خود با آدرس support@aviationarticles.ir مکاتبه فرمایید.
ایده راه اندازی پایگاه خبری aviationarticlesبه بهمن ۱۳۹7 برمی گردد. پایگاه خبری aviationarticlesبا هدف آگاه و حساس سازی شهروندان وعلاقه مندان و در دسترس بودن تمامی تحلیل ها ومطالب روز هوانوردی ایران و جهان در حوزه تخصصی هوانوردی آغاز به کار کرد.
پایگاهی که سعی دارد با بهره گیری از متخصصان با تجربه و مجرب صنعت هوانوردی ، مقالاتی نو ،جامع و مفید را دراختیارمخاطبان خود قراردهد.
تمامی حقوق مادی و معنوی این وبسایت متعلق به مهندس محمد شفیع خانی می باشد
© طراحی سایت و بهینه سازی : گروه طراحی سیرن