خاموش کننده های آتش در هواپیما

نویسنده : دنیا مصلی نژاد 

در هواپیماها معمولاً از کپسول‌های آتش‌نشانی آب و گاز استفاده می‌شود. کپسول‌های CO2 به دلیل قابلیت اشتعال سریع، کمتر در هواپیماها به کار می‌روند، زیرا ممکن است منجر به خطر انفجار و آتش‌سوزی شوند.

زمینه آتش‌نشانی هوایی (برای خاموش کردن آتش‌سوزی‌های وسیع با استفاده از هواپیما و بالگرد)، مواد مختلفی مانند آب، فوم، ژل و ترکیبات دیگر به کار می‌روند. برخی از این مواد ترکیبی عبارتند از:

Pمحلول ترکیبی آب با سدیم متابورات

Pمحلول ترکیبی آمونیوم سولفات به همراه پالی گورسکیت و رس

Pمحلول ترکیبی دی‌آمونیوم فسفات و صمغ گوار

همچنین در بحث تجهیزات داخل بالگردها هنگام آتش‌نشانی هوایی، علاوه بر کپسول آتش‌نشانی، مواردی مانند شیر و شیلنگ‌های آب، بوستر پمپ هوایی، سیستم‌های اطفای حریق هوایی، بالابر و طناب‌های مخصوص، کلاه ایمنی مخصوص، دستکش، عینک‌های مخصوص ارتفاع، لباس ایمنی و کفش و چکمه‌های ایمنی ذکر شده است.

مثلث آتش:

هرگاه سه عامل حرارت سوخت و اکسیژن به نسبت های معین در مجاورت یکدیگر وجود داشته باشند تولید آتش می گردد. این عوامل را به صورت سه ضلع یک مثلث نشان داده و به آن مثلث آتش می گویند.

روش های اطفای حریق با توجه به اضلاع مثلث:
1)روش سرد کردن یا قطع ضلع حرارت: این عمل اکثرا در حریق جامدات قابل اشتعال که با آب واکنش ندارد انجام می شود.
2)روش جایگزینی: عمل تقلیل اکسیژن با بکاربردن گازهای خنثی از قبیل co2 انجام می شود.
3)روش قطع سوخت: بنا به نوع حریق این عمل انجام می گردد. مثلا در حریق مایعات و گازها با بستن شیر اصلی از ادامه اشتعال جلوگیری می کنند.
4)روش ضربه زدن: این روش بنا به نوع ماده قابل اشتعال صورت می گیرد. بیشتر در حریق مزارع و بیشه زار ها و همچنین در بعضی از حریق هایی که امکانات اطفایی دیگر وجود ندارد بکار می رود مثل آتش گرفتن پارچه ها.
5)روش جلوگیری از واکنش دو عامل سوخت و هوا: در این روش با استفاده از خاموش کننده های پودری و هالوژنه می توان از واکنش دو ماده جلوگیری کرد.
6)روش خفه کردن: این روش با وسایل و مواد کف کننده آتش نشانی برای حریق مایعات قابل اشتعال به کار می رود.
طبقه بندی آتش و روش اطفا:
قبل از هر چیز لازم است بدانیم:
1)ضروریست که گروه آتش وآتش خاموش کننده از یک نوع باشد.
2)هر گروه آتش ویژگی های خاص اطفایی خودش را دارد.
3)بعضی مواد اطفایی در برخی از آتش ها بیشتر موثرند.
4)بعضی مواد اطفایی نمی توانند برخی از آتش ها را خاموش کنند.
5)بعضی مواد اطفایی وقتی در برخی آتش ها به کار گرفته شوند خطرناک هستند.

انواع آتش :
آتش به 4 دسته تقسیم می شود:

کلاس a : حریق جامدات یا مواد خشک از قبیل چوب،کاغذ،لاستیک،گیاهان و نباتات،دستمال کاغذی،صندلی ها، لیوان کاغذی و...
این گونه مواد پس از سوختن از خود خاکستر باقی می گذارند و با آب واکنش شیمیایی خطرناکی ندارند. بهترین روش جهت اطفای این گروه خنک کردن یا تقلیل اکسیژن می باشد. آب به خاطر قدرت نفوذ،خنک کنندگی و جذب حرارت بالا مهمترین عامل اطفایی این گروه است.

کلاس b : حریق مایعات و گازهای قابل اشتعال از قبیل روغن ها،نفت،بنزین،گریس،قیر،اسی دها و...
مایعات قابل اشتعال: این مواد به علت تغییر سریع و سطحی سوز بودن از نظر اشتعال خطرناک تر از جامدات هستند. به منظور اطفا در سطح کم از پودرهای شیمیایی،ماسه،خاک ودر سطح وسیع از کف مکانیکی استفاده می شود.
گازهای قابل اشتعال: در گازها مسئله جذب حرارت اولیه به منظور تولید بخار وجود ندارد و گازها آماده اشتعال می باشند. در گازها در صورت ایجاد آتش سوزی نباید شعله را اطفاء نمود بلکه باید به هر طریق ممکن و ایمن از خروج گاز جلوگیری گردد. البته در صورتی که لازم باشد شعله اطفاء گردد خاموش کننده پودر بهترین اثر را دارد.

کلاس c : حریق وسایل الکتریکی از قبیل سیم کشی هواپیما،فیوزها،دستگاه های برقی و...
در این نوع آتش سوزی اولین اقدام قطع جریان برق است و پس از آن استفاده از خاموش کننده مناسب با توجه به نوع مواد سوختنی جهت اطفاء می باشد. لازم به ذکر است که مواد اطفاء این نوع حریق نباید هادی جریان برق باشد و از آتش خاموش کن هایی مانند آب ویا کف که باعث برق گرفتگی و آسیب به دستگاه ها می گردد نباید استفاده کرد.

کلاس d : حریق فلزات قابل اشتعال از قبیل منیزیم، سدیم،لیتیم،پتاسیم و....
مواد این گروه با آب و برخی عوامل اطفایی واکنش شدید دارند.

درهواپیماهای مسافربری، تمرکز اصلی بر روی ایمنی و جلوگیری از حریق است. بر اساس جستجوها، انواع کپسول‌های آتش‌نشانی که معمولاً در این هواپیماها یافت می‌شوند عبارتند از:

1_کپسول‌های هالون (Halon Extinguishers): این کپسول‌ها در گذشته بسیار رایج بودند زیرا برای خاموش کردن آتش‌سوزی‌های الکتریکی و مایعات قابل اشتعال بسیار مؤثر بودند و باقی‌مانده‌ای از خود به جا نمی‌گذاشتند. با این حال، به دلیل اثرات مخرب زیست‌محیطی هالون بر لایه ازن، استفاده از آن‌ها به شدت محدود شده و در حال جایگزینی با مواد دیگر هستند.

2_کپسول‌های مبتنی بر آب (Water-Based Extinguishers): این کپسول‌ها برای آتش‌سوزی‌های کلاس A (مواد جامد مانند پارچه، چوب و کاغذ) مناسب هستند. در هواپیماها، ممکن است از انواع خاصی از این کپسول‌ها استفاده شود که برای محیط کابین هواپیما مناسب باشند.

3_کپسول‌های CO2 (Carbon Dioxide Extinguishers): این کپسول‌ها برای آتش‌سوزی‌های کلاس B (مایعات قابل اشتعال) و کلاس C (تجهیزات الکتریکی) مناسب هستند. همانطور که در جستجوی قبلی اشاره شد، به دلیل ملاحظات ایمنی در محیط هواپیما، استفاده از آن‌ها ممکن است محدودیت‌هایی داشته باشد، اما در برخی بخش‌های هواپیما (مانند موتورخانه یا انبارها) می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند.

4_کپسول‌های پودری (Dry Chemical Extinguishers): این کپسول‌ها نیز برای انواع مختلف آتش‌سوزی‌ها کاربرد دارند و می‌توانند مؤثر باشند. نوع پودر مورد استفاده در این کپسول‌ها برای محیط هواپیما باید با دقت انتخاب شود تا باعث خوردگی یا آسیب به تجهیزات حساس نشود.

محل قرارگیری این کپسول‌ها در هواپیما نیز بسیار مهم است و معمولاً در نزدیکی کابین خلبان، در سرویس‌های بهداشتی و در قسمت‌های بار تعبیه می‌شوند تا در صورت بروز هرگونه حادثه، به سرعت در دسترس باشند. خدمه پرواز نیز آموزش‌های لازم برای استفاده از این کپسول‌ها را دیده‌اند

روش مبارزه با آتش در کابین:

اولین مهمانداری که متوجه دود یا آتش می شود نزدیکترین کپسول آتش خاموش کن مربوظ به نوع آتش را برداشته و در ضمن به هر نحوی که می تواند مهماندار دیگر را در جریان وقوع آتش سوزی قرار داده و تقاضای کمک می کند. اگر مهماندار دیگری وجود نداشت از یکی از مسافران بخواهد که سریعا خلبان را در جریان امر قرار دهد.
اولین مهمانداری که از آتش مطلع شد کارهای زیر را انجام می دهد:
_ اگر لازم باشد خود را با کت یا پالتو بپوشاند.
_ در صورت موجود بودن smoke hood آن را بر سر کند یا با استفاده از دستمال یا حوله خیس بینی و دهان خود را بپوشاند(اگر در هواپیما دود غلیظ باشد(
_ با آتش مقابله کند.

مهماندار دوم کار های زیر را انجام می دهد:
_ خلبان را مطلع می کند.
_ در صورتی که منبع آتش سوزی از وسایل برقی باشد از خلبان بخواهد که فیوز دستگاه را of کند.
_ مسافران را از محل آتش سوزی دور کند.
_ کپسول های اکسیژن واقع در محل آتش سوزی را به محل دیگری انتقال دهد.
_ در صورت لزوم کپسول آتش خاموش کن دیگری را به مهماندار اول برساند.
_ برای جلوگیری از وحشت مسافران بلافاصله از طریق P.A مسافران را در جریان امر قرار داده و اطمینان دهد کارهای ضروری در حال انجام است.
_ راه های خروجی هوا در کابین را باز کند.
_ خلبان را در جریان کار های انجام شده قرار دهد.

هواپیما مجهز به تجهیزات اضطراری است که در مواقع اضطراری و یا در صورت لزوم مورد استفاده قرار می گیرد.
این وسایل که باید در دسترس خدمه پرواز باشند همیشه به صورت آماده باش و قابل استفاده نگهداری می شوند.
خدمه پروازی باید آشنایی کامل با این وسایل داشته و طرز کار آن را به طور کامل آموخته باشند.
قبل از شروع پرواز از فرودگاه مادر مهمانداران باید کلیه وسایل و تجهیزات اضطراری موجود در هواپیما را بازرسی و از صحت کار آن ها اطمینان حاصل نمایند.
پس از سوار شدن به هواپیما باید تجهیزات اضطراری و کمک های اولیه و نحوه بسته بندی آن ها را بازرسی کنند.
در ضمن تاریخ اعتبار ، سیم و پلمپ آتش خاموش کن ها نیز باید قبل از پرواز بازرسی شود.
وقتی که از وسایل اضطراری در طول پرواز استفاده می شود ، خلبان پرواز باید در جریان این کار قرار گیرد.