چند معضل اساسی ساختار صنعت هوایی ایران

در چارچوب ساختار صنعت هوانوردی کشور چندین معضل و مشکل اساسی وجود دارد که هر یک به تنهایی می تواند مانع رشد و پیشرفت و پویایی این صنعت مهم در عرصه داخلی و جهانی شود و صنعت هوایی ایران را از استانداردهای جهانی دور نگاه دارد. در این مطلب به تعدادی از این معضلات خواهیم پرداخت.

 معضل اول وجود مشکلاتی در بحث آموزش هوانوردی در کشور است. آموزش در هر صنعتی یکی از اصلی ترین ارکان آن صنعت به حساب می‌آید به خصوص که آن صنعت هوانوردی باشد. یکی از موارد مهم که نیاز است در اجرای آن تجدید نظر شود بحث برگزاری امتحانات فنی است. برگزاری آزمون فنی در سایت کامپیوتری سازمان هواپیمایی کشوری سالیان سال است که سردرگمی ها و ناهماهنگی های فراوانی دارد. از وجود سوالات و پاسخ های اشتباه در آزمون فنی گرفته تا برگزاری امتحان فقط در شهر تهران. در صورتی که سازمان هواپیمایی کشوری به راحتی می‌تواند طی مکاتبه‌ای با فرودگاه های بین المللی سایر شهرها و یا قرار دادن ناظر بر امتحانات در آن محل که به عنوان نماینده سازمان هواپیمایی کشوری در فرودگاه آن شهر شناخته شود، از رفت و آمد پی‌درپی و از ترافیک امتحانات در مقر آزمون اصلی در تهران بکاهد و هم داوطلبانی که از سایر شهرها می‌آیند و هزینه‌های بسیاری می کنند از آن هزینه ها کاسته شود.

یکی دیگر از مشکلات در بحث آموزش هوانوردی کشور مشکلاتی در چارت درسی دروس دانشگاهی صنعت هوانوردی و نبود امکان ادامه تحصیل در مقاطع تحصیلی بالا مانند کارشناسی ارشد و دکترا در بسیاری از رشته‌های هوانوردی کشور است. به عنوان مثال چارت درسی در  مقطع کارشناسی،  دانشجویان رشته‌های هوانوردی دروسی را باید مطالعه کنند که هیچ گونه کاربرد و ارتباطی با هوانوردی ندارد و یا رشته هایی مانند برنامه ریزی و طراحی فرودگاهی،  مدیریت فرودگاهی،  مدیریت هوانوردی، مدیریت حمل و نقل هوایی،  حقوق هوانوردی، دکترای تخصصی در هوانوردی در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا جهت ادامه تحصیل در ایران وجود ندارد.  این در حالیست است که تاسیس و تشکیل دانشکده صنعت هواپیمایی به  اواخر دهه ۲۰ شمسی باز می گردد و جزو اولین و قدیمی ترین مراکز آموزشی کشور به حساب می آید.

 معضل دوم در عدم توازن بین درآمدهای هوانوردی و غیر هوانوردی شرکت فرودگاه ها و ناوبری هوایی ایران نسبت به استاندارد جهانی است. درآمدهای فرودگاه‌ها به 2 بخش درآمدهای هوانوردی و غیرهوانوردی تقسیم می‌شود که از ۱۰۰ درصد درآمد شرکت فرودگاهها و ناوبری هوایی ایران،  ۶۸ درصد درآمد شرکت فرودگاهها ازمحل عوارض پروازهای عبوری است،  ۲۱ درصد از محل عوارض سرویس های ارائه شده به ایرلاین ها،  ۵  درصد از محل عوارض مسافرتی و 5 درصد از محل اجاره اماکن فرودگاهی است. در واقع ۸۹ درصد درآمد فرودگاه‌ها از محل پروازهای عبوری و سرویس‌های ارائه شده است در حالی که در دنیا این آمار تقریباً ۵۰ درصد از محل عوارض هوانوردی و ۵۰ درصد از محل فرودگاهی است به عبارت دیگر از کل درآمدهای شرکت فرودگاهها تقریباً ۸۹ درصد هوانوردی و فقط ۱۱ درصد غیرهوانوردی بوده است که نسبت به میانگین درآمد غیرهوانوردی در دنیا حدود ۳۵ الی ۴۰ درصد فاصله دارد.

 معضل سوم جزیره ای عمل کردن ایرلاین ها در ایران است.  جزیره‌ای عمل کردن ایرلاین ها نیز از دیگر مشکلاتی است که صنعت هوانوردی با آن دست به گریبان است. حدود ۲۰ ایرلاین در کشور وجود دارد که هر کدام به صورت جزیره‌ای عمل می کنند و مبنای فعالیت هر کدام از تهران است که این نشان از عدم توزیع مناسب امکانات هوایی در کشور است. شرکت های هواپیمایی در شرایط فعلی به منظور افزایش بهره وری باید با یکدیگر تعامل سازنده تری داشته باشند.

 معضل چهارم عدم ثبات مدیریتی در صنعت هوانوردی است. 2 بازوی اصلی در صنعت هوانوردی کشور، سازمان هواپیمایی کشوری به عنوان سیاست گذار اصلی در حوزه های کلان صنعت هوانوردی و شرکت فرودگاهها و ناوبری هوایی ایران به عنوان ارائه دهنده خدمات فرودگاهی و سرویس های راداری و ناوبری است که متاسفانه در هیچکدام در سه دهه اخیر ثبات مدیریتی به چشم نمی خورد. متوسط عمر مدیریت ارشد در سازمان هواپیمایی کشوری حدود ۱ سال و ۲ ماه و در شرکت فرودگاهها تقریباً 2 سال است که این امر موجب  تزلزل در تصمیم‌گیری‌ها، برنامه‌ریزی بلندمدت و همینطور باعث بی رغبتی به کار در بین کارشناسان می‌شود.

وجود معضلات و بیان برخی از آنان در این مطلب بدان معنا نیست که نقاط قوت و مثبتی در صنعت هوایی وجود ندارد و یا انگشت‌شمار است. هدف از بیان این مطالب رفع معضلات پیش روی صنعت هوانوردی است تا بتوانیم شاهد اعتلای جایگاه هوانوردی کشور در عرصه‌های جهانی باشیم. معضلاتی که با تغییر و اصلاح رویکرد ها می تواند به نقاط قوت تبدیل شود.

نویسنده : محمد شفیع خانی