لزوم ارتقا آموزش در جهت کاهش خطای عوامل انسانی در سوانح هوایی

یکی از مهمترین ابداعات قرن بیستم اختراع هواپیما بود که بی شک انقلابی در صنعت حمل و نقل به وجود آورد. به مرور به علت گسترش و رشد پیشرفت تکنولوژی در صنعت حمل و نقل هوایی این بخش از حمل و نقل سهم عمده‌ای از جابجایی مسافر و بار را در جهان به خود اختصاص داد . افزایش سرعت در جابجایی و تکنولوژی بالای مورد استفاده در این بخش از مهمترین علل محبوبیت حمل و نقل هوایی در بین روشهای مختلف حمل و نقل است .به رغم تمامی ویژگی هایی که در وصف برتری حمل و نقل هوایی گفته شد، ایمنی چالشی است که می تواند تمامی آن برتری ها را زیر سوال ببرد.  این چالش یک مفهوم کلی را شامل می شود.  به این معنا که با چالش های دیگر به صورت مستقیم و غیر مستقیم در ارتباط است به دلیل استفاده از تکنولوژی پیشرفته و نیروی انسانی متخصص در صنعت هوایی کمبود یا نقصان  هر یک از این ها به ایمنی این صنعت ضربه خواهد زد .

بررسی های به عمل آمده نشان می دهد که سهم عوامل مختلف دخیل در وقوع سوانح هوایی به شرح زیر است : خطای انسانی بین ۶۰ تا ۷۰ درصد ، دلایل فنی ۲۰ درصد،  شرایط بد آب و هوایی بین ۵ تا ۱۰ درصد ، خرابکاری کمتر از ۵ درصد و دیگر دلایل کمتر از ۳ درصد است . همانطور که در آمار مشخص است خطاهای انسانی بیشترین سهم را در بروز سوانح هوایی جهان از آن خود کرده است.  از آنجا که خطاهای انسانی در راس  علل وقوع  سوانح هوایی قرار می گیرند ، لزوم بذل توجه به عوامل انسانی در صنعت هوایی بسیار مهم و حائز اهمیت است . این بررسی به عنوان شناسایی عوامل مهم و تاثیر گذار در سوانح هوایی مخصوصاً نقش خطاهای خلبان ارائه شده است . علل فیزیولوژیکی ، حواس پرتی،  خستگی،  فشار زمان،  فشار کار ، پریشانی،  عدم آگاهی از موقعیت،  اختلال در ارتباطات ، عدم آموزش کافی  و صلاحیت رفع مشکلات به عنوان عوامل محرک عمده برای خطاهای انسانی بیان می شود اما نکته حائز اهمیت که در بحث کاهش سهم خطاها و عوامل انسانی در بروز سوانح و حوادث هوایی باید بدان توجه داشت این است که با ارتقاء سطح دانش و آموزش پرسنل  عملیات هوایی در همه ابعاد است که می توان خطاهای انسانی را کاهش داد نه انحصاراً ارتقاء سطح تکنولوژیکی هواگردها . از این رو است که دریاسالار دونالدانگن ،مدیر وقت سازمان هوانوردی فدرال آمریکا در جمله ای معروف درسال 1986 میلادی می گوید : ما برای بیش از 50 سال برای سخت افزار ها وقت گذاشته ایم و اکنون زمان آن رسیده است که به انسان بپردازیم .

در سال ۱۹۴۰ تحقیقات به عمل آمده نشان داد که حدوداً ۷۰ درصد سوانح هوایی مربوط به نحوه عملکرد انسان می گردد به این حالت خطای انسانی اطلاق می گردد زمانی که اتحادیه بین المللی حمل و نقل هوایی(یا تا ) شرایط ۳۵ سال بعد را مورد بررسی قرار داد به این نتیجه رسید که  با ارتقا سطح تکنولوژی هواپیماها هیچگونه کاهشی در آمار ناشی از خطاهای انسانی رخ نداده است .سازمان هواپیمایی کشوری بریتانیا مشابه چنین تحقیقی را در سال ۱۹۹۸ انجام داده است بر اساس مشاهدات صورت گرفته بین سالهای ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۶ میلادی حدوداً ۶۲۱ سانحه منجر به فوت رخ داده است مجددا بر اساس نتایج تحقیق به عمل آمده اشتباهات سهوی پرسنل عملیاتی از عوامل اصلی بروز چنین سوانحی قلمداد شده است که  از جمله علل اصلی وقوع  اشتباهات سهوی می‌توان به کمبود نفرات ، محدودیت زمانی ، اختلالات به وجود آمده حین انجام کار ، عدم برنامه‌ریزی دقیق و از پیش تعیین شده و عدم رعایت دستورالعمل های مصوب است که همگی ریشه در ناکافی بودن دانش ، مهارت و از همه مهمتر آموزش پرسنل عملیاتی در هوانوردی دارد که برای کاهش این نقصان می توان اقدامات پیشنهادی زیر را انجام داد:

- تدوین خط مشی و اهداف ایمنی و ایجاد روحیه اطاعت پذیری از قوانین ایمنی.

- ایجاد دوره آموزشی در سطح کارشناسی .

-ایجاد کمیسیون های تخصصی مربوط با موضوع ایمنی به منظور شناسایی راهکارهای عملیاتی .

-ایجاد شورای عالی ایمنی در سطح ایمنی و منطقه‌ای با عضویت بخش حاکمیتی.

علاوه بر این ها در بخش آموزش و ترویج ایمنی که می تواند کمک شایانی به کاهش خطاهای انسانی در صنعت هوانوردی کند آموزش سیستم مدیریت ایمنی( SMS) بسیار حائز اهمیت است . آموزش های سیستم مدیریت ایمنی باید روی شناسایی و کاهش پتانسیل های خطر موجود و همچنین درک اهمیت عوامل انسانی در دست یابی به این هدف متمرکز شود تا از بروز تهدید های بالقوه جلوگیری نمایند .

نویسنده : محمد شفیع خانی