توپولف 160

  نویسنده : دارا تراول 

معرفی

توپولوف Tu-160 ملقب به قوی سپید و در ناتو ملقب به بلک جک (Black Jack) بمب‌افکن استراتژیک مافوق صوت بال متحرک ساخت شرکت توپولف در کشور روسیه (شوروی) است. این بمب‌افکن تا حدی از خصوصیات پنهان‌کاری شامل کاهش نیمرخ راداری و بازتاب گرمایی برخوردار است و بطور کلی قابل مقایسه با بمب‌افکن آمریکایی بی-۱ لنسر است در حالی که ابعاد آن بزرگتر است و ظرفیت حمل مهمات بیشتری دارد. قیمت این بمب افکن نامعلوم است. این بمب افکن دارای قابلیت حمل بمب هسته‌ای می‌باشد و آخرین بمب افکن استراتژیک ساخت شوروی است که بزرگ‌ترین هواپیمای جنگی، بزرگ‌ترین هواپیمای مافوق صوت و بزرگ‌ترین هواپیما با قابلیت بال متغیری است که تاکنون ساخته شده است. تاکنون ۳۵ عدد از این بمب‌افکن ساخته شده و تولید این بمب افکن که در دوران شوروی آغاز شد هنوز در روسیه ادامه دارد. نیروی هوایی روسیه هم‌اکنون ۱۶ فروند توپولف-۱۶۰ را در خدمت رسمی خود دارد.

تاریخچه

هواپیمای بمب افکن سوپرسونیک استراتژیک توپولف ۱۶۰ طی سال‌های ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۲ توسط مجتمع پژوهشی و مهندسی هواپیمایی توپولف در مسکو و در مجموعه هواپیماسازی «گاربونف» کازان مستقر در تاتارستان در دست تولید بود. اما یک فروند نیز در ماه مه سال ۲۰۰۰ میلادی به نیروی هوایی روسیه تحویل داده شد. البته نیروی هوایی اوکراین این هواپیما را در سال ۲۰۰۱ از خدمت خارج کرد. توپولف-۱۶۰ توانایی انجام مأموریت‌های محوله در تمامی شرایط آب و هوایی و روز و شب را برخوردار می‌باشد.

توپولف-۱۶۰ در دوران جنگ سرد به عنوان پاسخی به پروژه بمب افکن بی-۱ لنسر آمریکا و با مأموریت اصلی شلیک موشک‌های کروز هواپایه طراحی و تولید شد. توپولف تی یو ۱۶۰ بلک جک امروزه سنگین‌وزن‌ترین و از نظر توان حمل مهمات قدرتمندترین بمب افکن حال حاضر دنیاست. این هواپیما به علت توانایی مانور بالا و رنگ سفید آن به قوی سپید معروف است.

دو فروند از توپولف-۱۶۰ برای انجام پرواز آزمایشی ۱۳ سپتامبر ۲۰۰۸ وارد ونزوئلا شد. از این بمب افکن‌ها تحت عنوان میراث‌های جنگ سرد نام برده شده است.

طراحی

سازه بدنه بر مبنای یک تیر تیتانیومی است که به‌طور کل همه اعضای اصلی این پرنده به این تیر تیتانیومی متصل می‌باشند. توپولف-۱۶۰ آخرین هواپیمای دارای سیستم بال متغیر است که تاکنون ساخته شده است و این ویژگی برای پرواز بهتر در سرعت‌های مختلف در آن به کار رفته است. سیستم کامپیوتری هواپیما بنابر سرعت موجود میزان به عقب رفتگی بال را تنظیم می‌نماید. بال‌های متغیر این هواپیما کلاً می‌تواند در سه حالت ۲۰ درجه برای فرود، ۳۵ درجه برای پرواز کروز یا گشت زنی‌عادی در آسمان و ۶۵ درجه برای پرواز در سرعت‌های مافوق صوت قرار گیرد.

در حالتی که بال‌ها کاملاً به عقب برگشته‌اند، از سطح داخلی بال‌ها فلپ‌هایی به صورت عمودی روی هر بال بلند می‌شوند که نقش ایجاد ثبات را در سرعت‌های بالا ایفا می‌کنند. همچنین در امتداد جلو و عقب این چرخ‌ها محفظه‌های حمل تسلیحات در خط میانی وسط هواپیما تعبیه شده است. در انتهای مخروطی دم هواپیما، چترهای فرود آن قرار داده شده‌اند که به کاهش سرعت در هنگام فرود کمک می‌کنند. برد عملیاتی هواپیما ۱۴۰۰۰ کیلومتر و سقف پرواز آن در ارتفاع ۱۶۰۰۰ متر و حداکثر سرعت این هواپیما در ارتفاع بالا ۲۰۰۰ کیلومتر بر ساعت و در ارتفاع پایین ۱۰۳۰ کیلومتر می‌باشد.

ارابه فرود این هواپیما شامل یک ارابه دو چرخی در دماغه یا جلوی هواپیما و دو ارابه شش چرخی در دو جفت، در میان موتورها و یک چتر ترمز می‌باشد. این بمب افکن مجهز به سیستم سوختگیری هوایی است که برای انجام عملیات سوخت‌گیری هوا به هوا با دقت بیشتر، لوله سوخت‌گیری در جلوی شیشه خلبانان قرار گرفته که عمل سوخت‌گیری را به مراتب ساده‌تر می‌سازد که در شرایط عادی لوله سوخت‌گیری در نوک بدنه در جلوی کابین خلبان جمع می‌شود. ظرفیت سوخت‌گیری این هواپیما ۱۶۰ تن می‌باشد. توپولف-۱۶۰ برای برخاستن به یک باند ۳۰۵۰ متری نیاز دارد.

کابین

این هواپیما دارای چهار خدمه است که شامل خلبان، کمک خلبان، بمب انداز که وظیفه ناوبری را نیز بر عهده دارد و در نهایت افسر رادار و جنگ الکترونیک می باشد. خلبان و کمک خلبان در جلو قرار دارند و دارای یک روپوش متحرک در بالای شیشه سقف جلو برای جلوگیری از ورود تشعشعات اتمی به درون بمب افکن در زمان پرتاب بمب های اتمی هستند و دو خدمه دیگر پشت سر آنها قرار دارند که هر چهار نفر بر روی صندلی پرتاب شونده رو به بالا قرار می گیرند.

صندلی ها دارای گرم کن و ماساژور بوده و همچنین بمب افکن دارای توالت و همچنین محلی برای گرم کردن غذا است.

موتور ها

توپولوف Tu-160 دارای چهار موتور توربوفن پس سوز دار Kuznetsov NK-32 است که یکی از قدرتمند ترین موتور های موجود در جهان در بخش نظافی است. موتور ها در چهار غلاف جدا از هم به صورت دو به دو در زیر بدنه قرار دارند و از ورودی متغیر در بخش جلو استفاده می کنند. این موتور ها دارای توان 30872 پاوند بدون پس سوز و 55140 پاوند با پس سوز است و دارای سه مرحله کمپرسور است.

مخازن سوخت

این هواپیما دارای 13 مخزن سوخت می باشد و ظرفیت آنها به طور کلی 171000 لیتر می باشد و هر مخزن پمپ خود را برای پمپ سوخت در اختیار دارد. همچنین هواپیما در دماغه دارای یک لوله جمع شونده سوختگیری هوایی است و می تواند در یک پرواز انتقالی بدون مهمات تا برد 14000 کیلومتری پرواز کند.

جنگ افزار

این هواپیما قابلیت حمل موشک کروز استراتژیک خا-۵۵ با برد ۳۰۰۰ کیلومتر (که در غرب و ناتو به آاس-۱۵ کنت معروف است) را دارد و تا ۱۲ فروند از این موشک (یعنی در هر محفظه ۶ فروند) قابل حمل است.

توپولوف ۱۶۰ بلک جک می‌تواند جنگ‌افزارهای هسته‌ای و متعارف شامل موشکهای دوربرد هسته‌ای را حمل نماید. این هواپیما برای دفاع از خود به موشک‌های حرارت‌یاب و سیستم‌های مغشوش‌کننده رادار و پرتاب‌کننده شراره‌های گمراه‌کننده موشک حرارتی مجهز شده است. همچنین امکان حمل موشک کاچ-۱۵پی (نام ناتو: آاس-۱۶) با برد ۲۰۰ کیلومتر وجود دارد که می‌تواند به یک کلاهک اتمی یا متعارف ۲۵۰ کیلوتنی مجهز شود. ظرفیت نهایی این بمب افکن ۴۰ تن بمب یا موشک می‌باشد.

رادار

این هواپیما در دماغه دارای رادار ابزور-کا است که توان کشف یک هدف به اندازه یک ساختمان و یا ایستگاه قطار را از برد 250 کیلمتری دارد. این رادار دارای توان نقشه برداری از سطح زمین و حتی توان کشف حرکت خودرو ها را روی جاده دارد. ابزور-کا برای ناوبری و حمله استفاده می شود و در واقع نسخه ارتقا یافته رادار توپولوف 95 است. توپولوف Tu-160 با ابزور-کا می تواند دست به بمباران راداری بزند و با کشف هدف توسطرادار رایانه دست به محاسبه برای زمان و موقعیت پرتاب بزند. همچنین زیر رادار اصلی یک رادار Sopka قرار دارد که وظیفه تعقیب پستی و بلندی زمین برای پرواز در ارتفاع کم را دارد.

توپولوف Tu-160 در اوکراین

اولین توپولوف Tu-160 عملیاتی در سال 1987 در اوکراین مستقر شد. زمانی که در سال 1991 شوروی فروپاشی کرد 19 فروند توپولوف Tu-160 بسیار جوان که برخی حتی 100 ساعت نیز پرواز نداشتند در اوکراین باقی ماندند که تا میانه سال 1992 زمین گیر شدند زیرا سوخت و لوازم یدکی از روسیه نمی رسید. این بلک جک ها برای اوکراین ارزشی نداشت ولی برای روس ها ارزش بالایی داشت و از این رو تبدیل به کالای تجاری شد تا اوکراین در ازای دریافت منافع اقتصادی آنها را به روسیه بازگردانند ولی مشکل قیمت بود. اوکراین 3 میلیارد دلار برای تمامی 19 فروند می خواست که روس ها حاضر به پرداخت آنها نشدند و در نهایت در سال 1998 در پی تلاش غرب برای کاهش حامل های اتمی اوکراین تصمیم به نابود کردن 19 فروند باقی مانده گرفت.

عملیات

اولین استفاده عملی از این بمب افکن به شلیک موشک خا 55 بر ضد اهدافی در سوریه در 7 نوامبر سال 2005 میلادی بر می گردد. در این روز این بمب افکن در کنار بمب افکن های توپولوف 95 دست کم 34 موشک خا 55 را به طرف اهدافی در سوریه شلیک کرند. این بمب افکن طی چند ماموریت بر فراز سوریه ظاهر شد. یک بار باید پرواز 13 کیلومتری و دور زدن تمام شمال اروپا و شرق اقیانوس اطلس از طریق مدیترانه به سوریه رسید (برای رد نشدن از فراز کشور های اروپایی و ترکیه) و بار دیگر با رد شدن از آسمان ایران و عراق به سوریه رسید.

مشخصات فنی

خدمه: 4  نفر

(pilot, co-pilot, bombardier, defensive systems officer)

طول: ۵۴٫۱ متر (۱۷۷ فوت ۶ اینچ)

پهنای بال: ۵۵٫۷ متر (۱۸۲ فوت ۹ اینچ) wings spread (20°)

۳۵٫۶ متر (۱۱۷ فوت) wings swept (65°)

ارتفاع: ۱۳٫۱ متر (۴۳ فوت ۰ اینچ)

مساحت بال‌ها: ۴۰۰ متر مربع (۴٬۳۰۰ فوت مربع) wings spread

۳۶۰ متر مربع (۳٬۸۷۵ فوت مربع) wings swept

وزن خالی: ۱۱۰٬۰۰۰ کیلوگرم (۲۴۲٬۵۰۸ پوند)

وزن ناخالص: ۲۶۷٬۶۰۰ کیلوگرم (۵۸۹٬۹۵۷ پوند)

بیشترین وزن برخاست: ۲۷۵٬۰۰۰ کیلوگرم (۶۰۶٬۲۷۱ پوند)