سامانه موشک پدافند سام

نویسنده : رضا رحیمی 

موشک زمین به هوا یا موشک سام موشکی است که از روی زمین یا عرشه کشتی‌ها برای نابود کردن هواگردها شلیک می‌شود و جزئی از یک سامانه پدافند هوایی است.

موشک‌های سام مستقر در زمین می‌توانند از پرتابگرهای ثابت یا متحرک که چرخ‌دار هستند یا روی وسیله نقلیه قرار می‌گیرند شلیک شوند. سام‌های بزرگتر باید روی پرتابگرهای ثابت قرار گیرند اما معمولاً این امکان وجود دارد که روی پرتابگرهای متحرک نیز قرار گیرند یا یدک‌کشی شوند. گونه‌های کوچکتر موشک‌های سام می‌توانند توسط یک نفر حمل و شلیک شوند. اینگونه سام‌ها سامانه‌های ضدهوایی دستی (MANPADS) نام دارند.

سام (SAM) سرواژه‌ای انگلیسی و مخفف عبارت Surface to Air Missile است که به صورت SA نیز نوشته می‌شود.

 در اواخر دهه 1950 میلادی تمامی تلاش شوروی برای مقابله با خطر بمب افکن ها و جت های شناسایی ارتفاع بالا ی آمریکایی چون آر بی 45 و یا یو 2 بود .بدین گونه سامانه های همچون سام 2،4 و 5 ساخته شدند و تنها سامانه ارتفاع پایین سام 3 بود ولی به سرعت مشخص شد که خطر اصلی در ارتفاع متوسط و پایین است از جمله جنگنده بمب افکن های مافوق صوت امریکایی چون اف 4 فانتوم که به تازگی وارد خدمت شده بود . در نتیجه دفتر طراحی او کا بی در سال 1958 شروع به طراحی و ساخت سامانه جدید برای ارتفاعات متوسط و پایین شد و در سال 1970 سامانه سام 6 را رونمایی کرد .

سیستم سام-۶ از چندین خودرو تشکیل می‌شود. معمولاً هر آتش‌بار به یک خودرو که رادار سیستم (با ۷۵ کیلومتر برد) را حمل می‌کند. چهار خودرو شنی‌دار مجهز به پرتابگرهای موشکی سه‌تایی، چهار کامیون  حامل موشک‌های یدکی و یک جرثقیل تشکیل می‌شود. خودرو شنی‌دار حامل موشک‌ها بر اساس شاسی جی‌ام-۵۷۸ طراحی شده و رادار سیستم هم بر روی یک جی‌م-۵۶۸ قرار گرفته‌است.

کیوب از موشک‌های دومرحله‌ای با سوخت جامد و رام جت استفاده می‌کند که ۵٬۷ متر طول و ۳۳۵ میلی‌متر قطر دارند. وزن هر موشک ۵۹۹ کیلوگرم و کلاهک آن حاوی ۵۶ کیلو مواد منفجره است. فیوز موشک پس از حدود ۵۰ متر پرواز فعال می‌شود و بنابراین در فاصله نزدیکتر از این منفجر نمی‌شود، البته حداقل ارتفاع درگیری با استفاده از کنترل راداری موشک حدود ۱۰۰ متر است. حداکثر ارتفاع مفید موشک ۱۱ کیلومتر و در مدل‌های جدیدتر تا ۱۴ کیلومتر است. زمان آماده‌سازی سیستم برای نبرد حدود ۵ دقیقه است و فاصله عکس‌العمل از زمان یافتن هدف تا شلیک بین ۲۰ تا ۲۲ ثانیه است. این سیستم در دمای منفی ۵۰ تا مثبت ۵۰ درجه سانتیگراد کار می‌کند. زمان بارگذاری مجدد موشک‌های حدود ۱۰ دقیقه است و حدود ۱۵ دقیقه پس از بستن سیستم امکان انتقال آن به مکان دیگر وجود دارد.

طراحی این موشک از اواخر دهه ۱۹۵۰ آغاز شده، نخستین بار در سال ۱۹۶۵ آزمایش شد و قابلیت عملیاتی آن در ۱۹۶۶ تأیید و تولید انبوه آن یک یا دو سال بعد آغاز شد. سام-۶ یکی از موفق‌ترین موشک‌های زمین‌به‌هوای شوروی بود و به ۲۲ تا ۲۵ کشور صادر شد. این سیستم به‌ویژه در جنگ ۱۹۷۳ اعراب و اسراعیل موفق ظاهر شد و ۶۴ هواپیمای اسرائیلی با شلیک ۹۵ موشک سرنگون شدند.

موشک سام1 از یک مجموعه ی هدایتی و راداری شامل رادار پیش اخطار P.14 تال کینگ با برد بیشینه ی 600 کیلومتر(باند a) و رادار مراقبت R.113 گیج با برد 300 کیلومتر (باند E/F ) و یک رادار ارتفاع یاب PVR.9 با برد 200 کیلومتر(باند E/F) و در نهایت رادار درگیری یویو با برد 150 کیلومتر و فعال در باند E/F این رادار همزمان می تواند تا 30 هدف را ردگیری کند و تا سه موشک را برای یک هدف بصورت همزمان قفل نماید تاریخچه ی چندان موفقی ندارد (این اولین نسل سام بود)

مشخصات:

• طول:12 متر
• قطر:0.71 متر
• برد: از حداقل 45
• سر جنگی: 250 کیلوگرم ترکش شونده
• لانچر: گروه های شش تایی پرتابگر